بودجه ۱۴۰۵؛ تجارت خارجی ایران میان فشار ارزی، هزینههای لجستیک و زیرساختهای فرسوده
سی نیوز–*بودجه سال ۱۴۰۵ در شرایطی تدوین شده است که اقتصاد ایران در یکی از پیچیدهترین مقاطع تاریخی خود قرار دارد. تجارت خارجی—اعم از واردات، صادرات و ترانزیت—بیش از هر زمان دیگری تحت تأثیر نوسانات ارزی، محدودیتهای مالی، تحریمهای بینالمللی و بحران مزمن زیرساختهای حملونقل قرار گرفته است. اگرچه دولت شعار «حمایت از تولید» را محور قرار داده، اما در عمل تصویر روشنی از آینده تجارت خارجی ارائه نشده و فعالان اقتصادی با چشماندازی مبهم، پرهزینه و پرریسک مواجهاند.
واردات؛ فشار ارزی و تهدید تولید
افزایش نرخ ارز مبنا و محدودیت دسترسی به منابع ارزی، واردات مواد اولیه، قطعات صنعتی و ماشینآلات را پرهزینه و زمانبر کرده است. این وضعیت بسیاری از خطوط تولید را در معرض کاهش ظرفیت یا توقف قرار میدهد و بهرهوری کل اقتصاد را تهدید میکند. واردات کالاهای اساسی مانند گندم، روغن و دارو نیز به دلیل افزایش قیمت جهانی و محدودیت بودجه دشوارتر شده و فشار مضاعفی بر بخش رفاهی و یارانهای وارد میکند. پیامدهای مستقیم این شرایط عبارتند از:
• رشد قیمت تمامشده کالاهای وارداتی
• افزایش هزینه تولید و کاهش سود صنایع
• کاهش توان ذخیرهسازی کالاهای استراتژیک
• احتمال بروز کمبودهای مقطعی در بازار
صادرات؛ ستون نفتی و ضعف غیرنفتی
صادرات نفت همچنان ستون اصلی درآمد ارزی ایران است، اما تحریمها و محدودیتهای بیمهای و کشتیرانی آن را شکننده کردهاند. صنعت پتروشیمی نیز با وجود مزیت منابع طبیعی، به دلیل بحران تأمین گاز و محدودیتهای مالی با افت صادرات مواجه است. صادرات غیرنفتی ایران نیز به دلیل نبود توافقات تجاری، هزینه بالای حملونقل و ضعف دیپلماسی اقتصادی، نتوانسته سهم خود را در بازارهای منطقهای افزایش دهد. در حالی که رقبای منطقهای مانند ترکیه و امارات با هزینه کمتر و دسترسی آزادتر بازارهای جدید را فتح کردهاند، ایران همچنان به بازارهای سنتی محدود مانده است.
لجستیک؛ گلوگاه راهبردی تجارت خارجی
زیرساختهای حملونقل ایران به نقطه ضعف راهبردی تجارت خارجی تبدیل شدهاند:
• دریا: فرسودگی ناوگان و هزینه بالای کرایه کشتی تجارت دریایی ایران را ۳۰ تا ۵۰ درصد گرانتر از رقبای منطقهای کرده است.
• زمین: کامیونهای فرسوده و پایانههای مرزی ناکارآمد مانع بهرهبرداری از ظرفیت ترانزیتی کشور شدهاند.
• ریل: سهم کمتر از ۱۵ درصدی حملونقل ریلی نشاندهنده فرصت مغفول برای کاهش هزینهها و افزایش امنیت انتقال کالا است.
• هوا: کمبود هواپیماهای باری و هزینههای سنگین، حملونقل هوایی را به بخش کوچکی از تجارت ایران محدود کرده است.
بودجه ۱۴۰۵ سرمایهگذاری چشمگیری برای رفع این ضعفها پیشبینی نکرده و همین امر هزینههای تجارت خارجی را در سطحی غیررقابتی نگه میدارد.
پیشنهادهای سیاستی؛ راه خروج از بحران
برای عبور از این وضعیت، مجموعهای از اصلاحات ساختاری ضروری است:
1. راهبرد ارزی: کاهش وابستگی به دلار از طریق پیمانهای پولی دوجانبه، توسعه بازار مشتقات ارزی و ایجاد صندوق تثبیت ارزی.
2. زیرساخت حملونقل: نوسازی ناوگان دریایی، توسعه بنادر مدرن و اتصال راهآهن به کریدورهای بینالمللی.
3. توافقات تجاری: امضای قراردادهای ترجیحی با کشورهای همسایه و حضور فعال در اتحادیههای منطقهای.
4. دیپلماسی اقتصادی: ایجاد دفاتر تجاری در کشورهای هدف، تربیت دیپلماتهای اقتصادی و حضور فعال در سازمان تجارت جهانی.
5. دیجیتالیسازی لجستیک: پیادهسازی گمرک الکترونیک، سیستمهای ردیابی دیجیتال و توسعه پایانههای مرزی مدرن.
6. تنوع صادرات: حمایت از صنایع دانشبنیان، توسعه صادرات کشاورزی استاندارد و ایجاد صندوقهای حمایتی برای صادرکنندگان کوچک و متوسط.
جمعبندی؛ چشمانداز مبهم
بودجه ۱۴۰۵ تصویری از اقتصادی ارائه میدهد که درگیر فشار ارزی، هزینههای لجستیک و ضعف دیپلماسی تجاری است. اگر اصلاحات بنیادین در سیاست ارزی، زیرساختهای حملونقل و روابط تجاری صورت نگیرد، تجارت خارجی ایران در سالهای آینده با رشد محدود، هزینههای فزاینده و کاهش رقابتپذیری مواجه خواهد بود. این وضعیت نه تنها توان تولید داخلی و قدرت واردات کالاهای اساسی را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه مسیر توسعه اقتصادی کشور را کندتر و شکنندهتر خواهد کرد.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.