رمزگشایی از «تلهِ سیاستی» در مسیر توسعه CNG

 

با افزایش قیمت ارز و تورم در کشور، اختلاف چشمگیر قیمت CNG نسبت به بنزین در سبد هزینه مردم تعدیل شد و بدین صورت انگیزه مردم برای استفاده از CNG کاهش یافت.

به گزارش سی نیوز به نقل از خبرگزاری فارس، یکی از اولویت‌های مهم وزارت نفت در دولت سیزدهم، توسعه صنعت CNG در کشور است، بر این اساس شورای عالی انرژی در سند «تامین انرژی بخش حمل و نقل کشور تا افق 1420» به تمرکز سیاست‌های دولت بر توسعه CNG تاکید کرده است.

در این سند پیش‌بینی شده است که با اعمال حمایت‌های ویژه از صنعت CNG، میزان مصرف این سوخت پاک در خودروها از 27 میلیون متر مکعب در روز در سال 98، به 53.2 میلیون متر مکعب در روز در افق 1420 برسد (جدول 1). اما دستیابی به این اهداف با چالش‌های فراوانی همراه بوده که نیازمند حمایت مجموعه دولت با راهبری وزارت نفت از صنعت CNG است.

 

جدول 1- سبد بهینه سوخت بخش حمل و نقل زمینی تا افق 1420 (واحد میلیارد لیتر بنزین)

 

در بخش اول پرونده «سوخت ملی» در گزارشی با عنوان «چرا توسعه صنعت CNG یک اولویت است؟/ 8 مزیت ایران برای ورود به عصر سوخت‌های پاک» به بررسی مزایای توسعه صنعت CNG در کشور پرداختیم . در ادامه گزارش‌های پرونده «سوخت ملی» به بررسی چالش‌های پیش روی توسعه CNG در کشور و راهکارهای حل این چالش‌ها پرداخته می‌شود.

*احیای CNG در سبد سوخت بعد از افزایش ناگهانی قیمت بنزین در آبان 98

با روی کار آمدن دولت یازدهم روند صعودی مصرف CNG در کشور متوقف شده و شیب نزولی گرفت که دلیل آن غفلت وزارت نفت از اعمال و تداوم سیاست‌های حمایتی از صنعت CNG بود، این غفلت، صنعت CNG را تا مرز ورشکستگی پیش برد.

بی‌توجهی دولت تدبیر و امید به صنعت CNG تا موعد افزایش ناگهانی قیمت بنزین در آبان‌ 98 ادامه پیدا کرد تا اینکه بعد از اقدام عجیب و ناگهانی دولت مبنی بر افزایش قیمت بنزین، وزارت نفت در یک اقدام درست (هر چند دیر) تصمیم به احیای سهم CNG در سبد سوخت کشور گرفت.

توسعه CNG در سبد سوخت موجب می‌شد که با شیفت مصرف مردم از بنزین به CNG، تبعات منفی ناشی از افزایش ناگهانی قیمت بنزین در سبد هزینه‌های خانوار تا حدی تعدیل شود و همزمان با افزایش قیمت بنزین، جایگزین ارزانی به نام CNG در اختیار آنها قرار گیرد.

* جزئیات مصوبه شورای اقتصاد برای توسعه صنعت CNG در کشور

بدین صورت اعضای شورای اقتصاد هیأت دولت درخواست وزارت نفت درباره حمایت از تولید و تبدیل کارخانه‌ای و کارگاهی یک میلیون و ۴۶4 هزار خودروی تاکسی، ون (تاکسی)، وانت و مسافربر شخصی بنزینی به CNGسوز در سقف ۵۶۳ میلیون و ۷۸۰ هزار دلار را تصویب کردند.

طبق مصوبه شورای اقتصاد قرار بود یک میلیون و 464 هزار خودرو از تک‌سوز به CNG سوز تبدیل شوند که این تبدیل نیز به صورت «رایگان» برای خودروهای دارای اولویت انجام می‌شد. جزئیات برنامه شورای اقتصاد برای CNGسوز کردن خودروها در جدول 2 قابل مشاهده است.

جدول 2

اما باوجود تصمیم درست دولت دوازدهم مبنی بر توسعه CNG در سبد سوخت خودروها، این برنامه به دلایل مختلفی با شکست مواجه شد که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

 

*شکست عجیب طرح وزارت نفت برای دوگانه‌سوز کردن خودروها

شکست برنامه دولت برای توسعه CNG در ابتدا کمی عجیب به نظر می‌رسد، شما فرض کنید که دولت تسهیلاتی را برای خودروها فراهم کرده است که به صورت رایگان خودروی خود را CNGسوز کنند. از طرفی قیمت CNG متر مکعبی 450 تومان است درحالی که قیمت بنزین سهمیه‌ای و آزاد به ترتیب لیتری 1500 و 3000 تومان می‌باشد. ولی با همه این اوصاف باز هم مردم تمایلی به استفاده از CNG به جای بنزین در خودروهای خود نشان ندهند.

طبق برنامه شورای اقتصاد از سال 98 تا کنون باید حدود 1 میلیون خودرو طبق برنامه جدول یک، CNGسوز می‌شدند ولی طبق آمار در حال حاضر باوجود حمایت‌های ویژه برای توسعه صنعت CNG کمتر از 200 هزار خودرو در چارچوب مصوبه شورای اقتصاد دوگانه‌سوز شده‌اند.

* چرا طرح دوگانه‌سوز کردن خودروها از آبان 98 تا کنون به توفیق نرسیده است؟

ناکامی دولت دوازدهم در توسعه CNG دلایل متعددی دارد که دولت سیزدهم می‌تواند با اجرای راهکارهای مختلف دوباره در مسیر جایگزینی این سوخت پاک در سبد سوخت کشور اقدام کند. در این بین به نظر می‌رسد مهمترین مانع در مسیر توسعه صنعت CNG از آبان‌ماه 98 تا کنون، افزایش نرخ ارز و تورم و در نتیجه بی‌تفاوت شدن سبد هزینه مردم نسبت به اختلاف قیمت CNG و بنزین است.

‌اشاره شد که یکی از عواملی که باعث جذابیت استفاده از CNG به جای بنزین می‌شود اختلاف قیمت این دو سوخت در کشور است. در آبان‌ماه 98 با افزایش ناگهانی قیمت بنزین آزاد به 3000 تومان در هر لیتر، اختلاف قیمت بنزین و CNG در سبد هزینه مردم چشمگیر شد، در نتیجه برای مردم صرفه داشت که به جای بنزین از CNG در خودروهای خود استفاده کنند.

اما به تدریج با افزایش قیمت ارز و تورم در کشور، اختلاف چشمگیر قیمت این دو سوخت نسبت به سایر هزینه‌ها تعدیل شد و بدین صورت انگیزه مردم برای استفاده از CNG کاهش یافت.

محمدحسین باقری مدیر طرح سی.ان.جی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در این باره می‌گوید: «یکی از دلایل عدم استقبال مردم از مصوبه شورای اقتصاد شاید مربوط به قیمت بنزین باشد. زمانی که این مصوبه ابلاغ شد، قیمت بنزین یک هزار و ۵۰۰ تومان و گاز ۴۵۰ تومان بود و این اختلاف قیمت برای مردم معنادار بود، اما پس از افزایش قیمت بنزین، اکنون با این تورم قیمتی، دیگر کسی بنزین یک هزار و ۵۰۰ تومانی را احساس نمی‌کند».

البته کاهش نسبی اختلاف قیمت بنزین و CNG تحت تاثیر تورم تنها عامل شکست مصوبه شورای اقتصاد نبود بلکه عوامل دیگری نیز در این موضوع نقش داشتند که در گزارش‌های بعدی به آنها پرداخته می‌‌شود.

*دست و پا زدن صنعت CNG در باتلاق قیمت یارانه‌ای بنزین

حال سوال اساسی این است که دولت سیزدهم باید چه راهکاری را برای حل این مشکل اجرایی کند؟ بدون در نظر گرفتن ملاحظات سیاسی-اجتماعی، تنها راهکار پیش‌روی دولت، اصلاح و واقعی‌سازی قیمت سوخت است و تا زمانی که در قالب یک سیاست دقیق و کارشناسی، تصمیمی برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی به صورت گام به گام و همراه به سیاست‌های حمایتی از اقشار طبقات پایین جامعه گرفته نشود، نه تنها حوزه مربوط به CNG بلکه کل اقتصاد کشور در باتلاق اقتصاد یارانه‌ای دست و پای بیهوده می‌زند.

روز گذشته مسعود میرکاظمی رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد که دولت در بودجه سال 1401 هیچ تصمیمی برای افزایش حامل‌های انرژی ندارد، در نتیجه به نظر می‌رسد سیاست اصلاح قیمت بنزین برای هدایت مردم به استفاده از CNG حداقل تا سال آینده منتفی خواهد بود.

 

* «تله سیاستی» پیش روی وزارت نفت برای توسعه صنعت CNG چیست؟

در واقع در این حوزه وزارت نفت با یک «تله سیاستی» مواجه است بدین معنا که از طرفی تا قیمت بنزین اصلاح نشود و فاصله قیمتی بنزین و CNG قابل ملاحظه نباشد، مردم به سمت استفاده از CNG حرکت نکرده و صنعت CNG توسعه پیدا نخواهد کرد. از طرف دیگر تا استفاده از CNG در خودروها به عنوان جایگزین بنزین افزایش نیابد و هزینه سوخت مصرفی مردم با جایگزینی CNG کاهش نیابد، امکان افزایش قیمت بنزین وجود ندارد.

به بیان دیگر توسعه CNG معطل افزایش قیمت بنزین برای ایجاد اختلاف قیمت محسوس بین این دو سوخت است و باز شدن دست دولت برای افزایش قیمت بنزین خود معطل توسعه CNG و کاهش هزینه‌های سوخت مردم است.

در نتیجه راهکار پیش‌روی دولت این است که ابتدا با استفاده از سایر ابزارهای موجود (غیر از افزایش قیمت بنزین) مردم را به سمت استفاده از CNG هدایت کند و سپس با اصلاح قیمت بنزین به صورت گام به گام مردم را به سمت جایگزینی هر چه بیشتر CNG در سبد سوخت خود تشویق کند.

در گزارش‌های بعدی درباره سایر گزینه‌های روی میز دولت سیزدهم برای توسعه صنعت CNG توضیح خواهیم داد. مطمئنا 1.5 سال باقیمانده تا شروع سال 1402 بهترین فرصت دولت برای هدایت مردم به استفاده از CNG به جای بنزین در سبد سوخت با استفاده از سایر راهکارهای موجود است تا زمینه برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی در سال 1402 بدون وارد کردن کمترین آسیبی به معیشت مردم فراهم شود.