مکران و امنیت فرهنگی؛ توسعه‌ای که نباید هویت بومی را قربانی کند
سی نیوز-*امنیت فرهنگی مفهومی است که کمتر در طرح‌های توسعه‌ای دیده می‌شود اما اهمیت آن در مناطقی مانند مکران غیرقابل انکار است. این مفهوم به توانایی جامعه در حفظ و بازتولید ارزش‌ها، زبان، سنت‌ها و سبک زندگی خود در مواجهه با فشارهای خارجی اشاره دارد. مردم بلوچ مکران با فرهنگ و سبک زندگی متکی بر دریا، سال‌ها توانسته‌اند هویت خود را حفظ کنند اما ورود سرمایه‌های کلان، پروژه‌های زیربنایی و مهاجرت کارگران غیربومی، این پیوند را تهدید می‌کند.
لنج‌سازی سنتی، شیلات محلی، موسیقی و آیین‌های دریایی تنها بخشی از میراث فرهنگی مردم مکران هستند. این‌ها نه‌تنها ارزش تاریخی و فرهنگی دارند، بلکه قابلیت اقتصادی و گردشگری نیز دارند. بازسازی و نوسازی این صنایع، اگر با احترام به دانش بومی انجام شود، می‌تواند هم فرصت اشتغال‌زایی ایجاد کند و هم فرهنگ را بازتولید کند. اما اگر توسعه صرفاً با رویکرد مدرن و غیربومی پیش رود، ریسک از بین رفتن مهارت‌های سنتی و تغییر هویت شغلی مردم بومی بالا می‌رود.
تجربه جهانی نشان می‌دهد که توسعه بدون توجه به فرهنگ بومی، آسیب‌های جدی ایجاد می‌کند. در عمان، دولت با ایجاد موزه‌های دریایی، حمایت از لنج‌سازی سنتی و آموزش مردم محلی توانست توسعه اقتصادی را با حفظ هویت فرهنگی هماهنگ کند. این کشور به‌خوبی نشان داده است که هم‌افزایی میان توسعه اقتصادی و بازتولید فرهنگی، کلید پایداری اجتماعی و اقتصادی است.
در مقابل، تجربه ایالت گوا در هند نمونه‌ای هشداردهنده است. گردشگری بدون سیاست‌های فرهنگی منسجم، باعث تجاری‌سازی فرهنگ محلی شد و اصالت آیین‌ها و سبک زندگی مردم بومی را به نمایشگاهی صرف برای گردشگران تبدیل کرد. این تجربه به‌روشنی نشان می‌دهد که در مکران نیز اگر توسعه تنها به چشم منبع درآمد دیده شود، میراث فرهنگی در معرض فرسایش قرار خواهد گرفت.
یکی از چالش‌های اساسی در مکران، مشارکت مردم بومی در فرایند توسعه است. بسیاری از پروژه‌ها به شیوه‌ای از بالا به پایین طراحی می‌شوند و سهم واقعی جوامع محلی در تصمیم‌گیری محدود است. ورود سرمایه‌گذاران غیربومی، مهاجرت کارگران و تغییرات اجتماعی مرتبط با شهرنشینی، می‌تواند سبک زندگی سنتی ساحلی را دگرگون کند.
توسعه درون‌زا، راهکار کارشناسان برای پیشگیری از این آسیب‌هاست. این نوع توسعه بر توانمندسازی مردم محلی، استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و طبیعی و بازتولید دانش بومی متکی است. آموزش جوانان در حوزه گردشگری فرهنگی، صنایع‌دستی و مدیریت منابع طبیعی، ایجاد اسکله‌های گردشگری و مراکز غواصی، توسعه موزه‌ها و آموزش راهنمایان محلی، نمونه‌هایی عملی برای تقویت امنیت فرهنگی در مکران هستند.
نوسازی لنج‌سازی سنتی نمونه‌ای از تعادل میان توسعه و امنیت فرهنگی است. این صنعت میراث دریایی منطقه را حفظ می‌کند و همزمان فرصت‌های اقتصادی ایجاد می‌کنداما اگر این بازسازی بدون دخالت جوامع بومی و صرفاً به سبک صنعتی و مدرن انجام شود، خطر از بین رفتن مهارت‌های سنتی و تغییر هویت شغلی مردم محلی جدی خواهد بود.
کارشناسان معتقدند که موفقیت مکران در گرو حکمرانی چندسطحی و هماهنگی میان نهادهای ملی، استانی و جوامع محلی است. تصمیم‌گیری‌های یکپارچه و همسو با ارزش‌های فرهنگی و محیط زیستی، کلید توسعه پایدار این منطقه خواهد بود. این مدل می‌تواند الگویی برای سایر مناطق ساحلی کشور باشد و نشان دهد که توسعه اقتصادی و حفاظت فرهنگی می‌توانند همزمان اتفاق بیفتند.
مکران فرصتی تاریخی برای کشورما است تا الگویی از توسعه متوازن ارائه کند؛ الگویی که دریا نه تنها منبع درآمد، بلکه حامل هویت و پیوند اجتماعی باشد.
در نهایت، آینده مکران در گرو برنامه‌ریزی هوشمندانه، مشارکت واقعی مردم بومی، حمایت از صنایع سنتی، حفاظت محیط زیست و هم‌افزایی میان نهادهای دولتی و خصوصی است. این منطقه می‌تواند الگویی موفق از توسعه فرهنگی-اقتصادی پایدار باشد، مشروط بر اینکه ارزش‌های بومی، محور تمام سیاست‌ها و پروژه‌ها قرار گیرد. توسعه مکران بدون حفظ امنیت فرهنگی، فرصت اقتصادی تبدیل به تهدید اجتماعی خواهد شد و میراث چندصدساله مردم بومی به فراموشی سپرده خواهد شد.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.