بررسی نشت خاموش آلودگی و چالش‌های زیست‌محیطی حادثه بندر شهید رجایی
سی نیوز –* در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجار مهیبی در ترمینال کانتینری بندر شهید رجایی، واقع در ۲۳ کیلومتری غرب بندرعباس، رخ داد که به آتش‌سوزی گسترده‌ای منجر شد. بر اساس گزارش‌های داخلی، از جمله اظهارات مهرداد حسن‌زاده، مدیرکل مدیریت بحران استان هرمزگان، در گفت‌وگو با شبکه خبر صداوسیما، این حادثه ناشی از انفجار مواد شیمیایی ذخیره‌شده در کانتینرهای دپو شده در محوطه اسکله کانتینری شرکت سینا بود. بندر شهید رجایی، به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران با ظرفیت جابه‌جایی سالانه ۸۰ میلیون تن کالا و ۸۵ درصد ترافیک کانتینری کشور، در مجاورت اکوسیستم حساس خلیج فارس قرار دارد. این اکوسیستم به دلیل عمق کم، گردش آبی محدود، و تنوع زیستی بالا، در برابر آلودگی‌های صنعتی بسیار آسیب‌پذیر است. با وجود ادعای رسمی سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر «عدم ورود آلودگی به دریا»، شواهد میدانی و تجارب جهانی ضرورت تحلیل دقیق‌تر این ادعا را مطرح می‌کند.نشت خاموش آلودگی
این گزارش توسط یک کارشناس ارشد محیط زیست دریایی با تجربه در ارزیابی اثرات زیست‌محیطی حوادث صنعتی تهیه شده است. به دلیل حساسیت موضوع و به منظور حفظ تمرکز بر محتوای علمی و فنی گزارش، نویسنده ترجیح داده است نامش فاش نشود. هدف این تحلیل، بررسی دقیق ابعاد زیست‌محیطی انفجار و آتش‌سوزی رخ‌داده در بندر شهید رجایی، شناسایی شکاف‌های موجود در مدیریت بحران، و ارائه راهکارهایی برای کاهش مخاطرات زیست‌محیطی در اکوسیستم حساس خلیج فارس است.این گزارش با رویکردی علمی، ابعاد پنهان این حادثه را بررسی کرده و راهکارهایی برای بهبود مدیریت زیست‌محیطی ارائه می‌دهد.
تحلیل روایت رسمی و واقعیت‌های میدانی
بر اساس بیانیه‌های رسمی، از جمله اظهارات احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ، با مسدودسازی سه کانال منتهی به دریا، از ورود آلودگی به محیط دریایی جلوگیری شده است. با این حال، فقدان اطلاعات دقیق درباره ترکیب شیمیایی مواد سوخته‌شده، حجم پسماند تولیدشده، و روش‌های مهار و دفع روان‌آب اطفای حریق، ابهامات جدی ایجاد کرده است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که آتش‌سوزی ابتدا به‌صورت محدود و با دود اندک آغاز شد، اما به دلیل دمای بالای ۴۰ درجه و انباشت مواد اشتعال‌زا، به سرعت گسترش یافت و به انفجارهای بعدی در کانتینرهای مجاور منجر شد. این شرایط، همراه با نبود گزارش‌های مستقل از پایش کیفیت آب، خاک، یا رسوبات دریایی، اعتماد به روایت رسمی را کاهش می‌دهد.
تجارب جهانی، مانند انفجار بندر بیروت (۲۰۲۰)، نشان می‌دهد که حتی با اقدامات کنترلی، مهار کامل روان‌آب‌های آلوده چالش‌برانگیز است. این روان‌آب‌ها معمولاً حاوی کف‌های شیمیایی (مانند PFAS)، فلزات سنگین (سرب، کادمیوم، جیوه)، هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs)، و ذرات معلق هستند که بدون زیرساخت‌های پیشرفته، به محیط‌های آبی نفوذ می‌کنند.
در بندر شهید رجایی، فقدان سامانه‌های دائمی جمع‌آوری و تصفیه روان‌آب، احتمال نشت غیرمستقیم آلاینده‌ها از طریق خاک،مسیرهای نشت ثانویه ، یا ترک‌های زیرساختی را افزایش می‌دهد.
روان‌آب اطفای حریق؛ تهدیدی پنهان اما مرگ‌بار
روان‌آب‌های حاصل از اطفای حریق، به دلیل حجم بالا و ترکیب شیمیایی پیچیده، یکی از مهم‌ترین منابع آلودگی زیست‌محیطی در حوادث صنعتی هستند. در این حادثه، استفاده از هزاران لیتر آب، کف شیمیایی، و تجهیزات اطفای حریق (از جمله بالگرد و خودروهای آتش‌نشانی) برای مهار آتش پس از ۲۰ ساعت گزارش شده است. این روان‌آب‌ها می‌توانند حاوی مواد آلی فرار (VOCs)، فلزات سنگین، و … باشند که برای گونه‌های دریایی مانند مرجان‌ها، ماهی‌ها، و پلانکتون‌ها سمی‌اند.
حتی اگر کانال‌های اصلی منتهی به دریا مسدود شده باشند، نفوذ این آلاینده‌ها از طریق خاک یا مسیرهای نشت ثانویه به خلیج فارس محتمل است. خلیج فارس به دلیل ویژگی‌های اکولوژیکی خود، از جمله کاهش اکسیژن محلول (Hypoxia) و تجمع آلاینده‌ها در رسوبات دریایی، در برابر این‌گونه آلودگی‌ها بسیار حساس است. این امر می‌تواند به اختلال در زنجیره غذایی، کاهش ذخایر شیلاتی، و تهدید سلامت انسان به دلیل تجمع فلزات سنگین در زنجیره غذایی منجر شود.نشت خاموش آلودگی
شواهد غیررسمی و تناقض‌ها
تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و گزارش‌های غیررسمی، به دود سیاه و غلیظ، بوی شدید مواد سوخته، و تغییر رنگ آب در نزدیکی محل حادثه اشاره داشته اند.این مشاهدات با ادعای «عدم ورود آلودگی» در تضاد است. علاوه بر این، نبود نمونه‌برداری مستقل از آب، خاک، یا رسوبات دریایی ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از حادثه، برخلاف استانداردهای بین‌المللی، یکی از نقاط ضعف مدیریت بحران است. همچنین وعده انجام «مطالعات جداگانه» برای ارزیابی خسارت زیست‌محیطی نیز بدون جدول زمانی مشخص، شفافیت لازم را ندارد.
مقایسه با استانداردهای بین‌المللی
در بنادر پیشرفته مانند روتردام یا سنگاپور، مدیریت زیست‌محیطی حوادث شامل سامانه‌های جمع‌آوری روان‌آب، پایش لحظه‌ای کیفیت آب و خاک با حسگرهای محیطی، و انتشار گزارش‌های مستقل ظرف ۷۲ ساعت است. این بنادر از همکاری نهادهای بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) بهره می‌برند. نشت خاموش آلودگی
پیشنهادات عملی
برای کاهش مخاطرات زیست‌محیطی و بهبود مدیریت بحران، اقدامات ذیل پیشنهاد می‌شود؛
-
نصب حسگرهای دائمی پایش کیفیت آب، خاک، و هوا در بنادر.
-
طراحی سامانه‌های جمع‌آوری و تصفیه روان‌آب اطفای حریق.
-
انتشار گزارش‌های مستقل و شفاف ظرف ۴۸ ساعت پس از حادثه.
-
همکاری با نهادهای بین‌المللی مانند IMO برای ارزیابی مستقل.
-
آموزش پرسنل بندر در زمینه مدیریت زیست‌محیطی بحران‌ها.
-
نمونه‌برداری فوری از آب، خاک، و رسوبات پس از حادثه و انتشار نتایج.
-
ارائه فهرست دقیق مواد ذخیره‌شده در کانتینرها و ارزیابی ریسک زیست‌محیطی آن‌ها.
این انفجار، زنگ خطری برای بازنگری مدیریت زیست‌محیطی بنادر ایران است. ادعای «عدم ورود آلودگی» بدون داده‌های علمی و مستقل، از منظر کارشناسی قابل دفاع نیست. با توجه به شکنندگی اکوسیستم خلیج فارس، ایجاد نظام جامع پایش و پیشگیری زیست‌محیطی در بنادر، نه‌تنها برای حفاظت از محیط زیست، بلکه برای جلوگیری از پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده، ضروری است.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.