بندر«دقم»عمان؛تهدیدی استراتژیک از جنوب خلیج فارس!
سی نیوز-سرویس بین الملل-* در دهه‌های اخیر، رقابت بر سر هاب‌های لجستیکی و ترانزیتی در منطقه خلیج فارس به یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشورها تبدیل شده است. کشورمان، ایران، به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز و دسترسی به کریدورهای بین‌المللی نظیر کریدور بین‌المللی شمال–جنوب (INSTC) و مسیرهای شرقی–غربی، از پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقه برخوردار است. بااین‌حال، موانعی چون تحریم‌های بین‌المللی، زیرساخت‌های فرسوده، و کندی در دیجیتالی‌سازی فرآیندهای لجستیکی، این جایگاه را تهدید می‌کند. در این میان، عمان با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، توسعه زیرساخت‌های بندری، و دیجیتالی‌سازی فرآیندهای لجستیکی، به‌تدریج در حال تثبیت خود به‌عنوان رقیب جدی برای کشورمان است. این گزارش به بررسی دقیق این رقابت، با تمرکز بر پروژه‌های کلیدی عمان، چالش‌های کشورمان، و پیامدهای استراتژیک این تحولات می‌پردازد.
دولت عمان در راستای سند چشم‌انداز 2040 خود، که هدفش کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تنوع‌بخشی به اقتصاد است، بیش از 100 میلیون ریال عمانی (معادل تقریبی 260 میلیون دلار) به توسعه زیرساخت‌های لجستیکی، از جمله بنادر صلاله، صحار، و به‌ویژه دقم اختصاص داده است. بندر دقم، واقع در سواحل جنوبی عمان و خارج از تنگه هرمز، به دلیل موقعیت استراتژیک و توانایی پذیرش کشتی‌های کانتینری بزرگ و نفتکش‌های غول‌پیکر، با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی از چین، هند، و کشورهای اروپایی، به هاب لجستیکی منطقه‌ای تبدیل شده است. این بندر با منطقه ویژه اقتصادی و مشوق‌های مالیاتی و گمرکی، همراه با توسعه خطوط ریلی و جاده‌ای برای اتصال به بازارهای بین‌المللی، به گزینه‌ای مطمئن برای شرکت‌های جهانی در جست‌وجوی مسیرهای ترانزیتی امن تبدیل شده است. عمان همچنین با راه‌اندازی سامانه ملی یکپارچه بندری (PCS) با همکاری شرکت Kale Logistics، فرآیندهای بندری، گمرکی، و لجستیکی را دیجیتالی کرده و با کاهش زمان ترخیص کالا، حذف فرآیندهای کاغذی، و افزایش شفافیت زنجیره تأمین، تا پایان 2026 خود را در زمره کشورهای پیشرو در لجستیک منطقه قرار خواهد داد.
در مقابل، کشورمان با وجود مزیت‌های جغرافیایی و قرار گرفتن در تقاطع کریدورهای بین‌المللی، با چالش‌های ساختاری متعددی مواجه است. بنادر کلیدی مانند شهید رجایی، چابهار، و امام خمینی، با وجود پتانسیل تبدیل شدن به هاب‌های منطقه‌ای، از زیرساخت‌های فرسوده، کمبود تجهیزات مدرن مانند جرثقیل‌های دروازه‌ای، و ناکارآمدی فرآیندهای گمرکی رنج می‌برند.
نبود سامانه یکپارچه بندری در سطح ملی، که پروژه‌های پایلوت آن در بندر چابهار به دلیل کمبود بودجه و هماهنگی بین‌سازمانی کند پیش می‌رود، همراه با محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها که سرمایه‌گذاری خارجی و دسترسی به فناوری‌های لجستیکی را دشوار کرده، توانایی رقابت منطقه‌ای کشورمان را تضعیف کرده است. این در حالی است که شبکه گسترده جاده‌ای و ریلی کشورمان می‌تواند اتصال بنادر به بازارهای داخلی و کشورهای همسایه را تسهیل کند، اما بهره‌برداری از این ظرفیت به دلیل موانع مذکور محدود مانده است.
این تحرکات عمان نه‌تنها یک رقابت اقتصادی، بلکه تهدیدی استراتژیک برای جایگاه کشورمان در کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی مانند INSTC و مسیرهای چین–اروپا به شمار می‌رود. عمان با زیرساخت‌های مدرن، فرآیندهای دیجیتال، و محیطی عاری از تحریم، بخشی از جریان‌های تجاری را که پیش‌تر از بنادر کشورمان عبور می‌کرد، به خود جذب کرده است. برای نمونه، بندر چابهار، که دروازه ورود به آسیای مرکزی و بخشی از توافق‌نامه سه‌جانبه ایران–هند–افغانستان است، به دلیل کمبود تجهیزات و ناکارآمدی‌های عملیاتی نتوانسته به ظرفیت کامل خود برسد، در حالی که بندر دقم با جذب سرمایه‌گذاری هند و اتصال به بازارهای آسیایی، به رقیبی جدی تبدیل شده است. عدم سرمایه‌گذاری کافی در نوسازی زیرساخت‌ها و دیجیتالی‌سازی می‌تواند کشورمان را از گردونه رقابت منطقه‌ای خارج کند و فرصت‌های ترانزیتی را به رقبایی مانند عمان واگذار نماید.
رقابت عمان با کشورمان در حوزه لجستیک، هشداری استراتژیک برای سیاست‌گذاران ایرانی است. شتاب در نوسازی زیرساخت‌ها، دیجیتالی‌سازی فرآیندها، و تقویت همکاری‌های بین‌المللی، تنها راه برای جلوگیری از عقب‌ماندن در این رقابت و حفظ نقش محوری در ترانزیت منطقه‌ای است.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.