کاسپین؛ سه دهه انتظار برای همگرایی اقتصادی!
سی نیوز-* دریای کاسپین بزرگ‌ترین پهنه آبی بسته جهان در طول تاریخ همواره بستر تعاملات اقتصادی فرهنگی و سیاسی میان ملت‌های شمال و جنوب این حوزه بوده است. با وجود موقعیت منحصربه‌فرد ژئوپلیتیکی و ظرفیت‌های اقتصادی چشمگیر، هنوز این منطقه به سطحی از همکاری مؤثر و پایدار نرسیده که بتواند نقش راهبردی خود را در اتصال آسیای مرکزی به خاورمیانه و اروپا ایفا کند.
نشست اخیر شورای بین‌المللی همکاری‌های تجاری اتاق‌های بازرگانی کشورهای حوزه کاسپین، بار دیگر این موضوع را در کانون توجه قرار داد. اما پرسش اساسی همچنان باقی است؛ چرا با وجود سه دهه گفت‌وگو، ساختار اقتصادی منسجم در این حوزه شکل نگرفته است؟
از «بیانیه‌های مشترک» تا فقدان «نقشه راه اقتصادی»
از زمان تشکیل شورای همکاری اقتصادی کشورهای حوزه کاسپین در دهه ۱۹۹۰ میلادی تاکنون، ده‌ها نشست و یادداشت تفاهم میان سازمان ها و نهادهای اقتصادی این کشورها به امضا رسیده است. اما نتیجه آن بیش از هر چیز، به شکل بیانیه‌های تشریفاتی باقی مانده و کمتر به اجرای پروژه‌های مشترک منجر شده است.
نقش ایران؛ فرصت‌های از دست‌رفته و مسیر بازگشت
کشورما از نظر جغرافیایی طبیعی‌ترین مسیر برای پیوند دادن اقتصادهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آب‌های آزاد است. دسترسی هم‌زمان به کاسپین در شمال و خلیج فارس در جنوب، موقعیتی منحصربه‌فرد برای ایفای نقش «پل ارتباطی شمال–جنوب» فراهم کرده است.با این حال در عمل ایران کمتر از ظرفیت خود بهره‌برداری کرده است. ضعف در توسعه زیرساخت‌های بندری و ریلی در شمال کشور، محدودیت در خطوط منظم کشتیرانی، و نبود دیپلماسی اقتصادی فعال با کشورهای همسایه موجب شده که بخش عمده ترانزیت کالاهای منطقه از مسیرهای جایگزین مانند دریای سیاه یا قفقاز جنوبی عبور کند.
از کلام تا اقدام؛ نیاز به دیپلماسی اقتصادی مشترک
نشست اخیر در تهران، هرچند گامی مهم در تداوم گفت‌وگو میان اتاق‌های بازرگانی منطقه بود، اما برای عبور از مرحله گفتار به عمل، کشورهای حوزه کاسپین باید به سمت نهادسازی اقتصادی مشترک حرکت کنند. پیشنهاد تشکیل «بانک توسعه کاسپین» یا «صندوق سرمایه‌گذاری مشترک منطقه‌ای» می‌تواند نخستین گام عملی برای اجرای پروژه‌های مشترک باشد.همچنین، ایجاد دبیرخانه دائمی در یکی از شهرهای ساحلی مثلاً بندر آستراخان یا بندر انزلی می‌تواند به هماهنگی میان اتاق‌های بازرگانی، شناسایی موانع تجاری و تسهیل سرمایه‌گذاری کمک کند. بدون چنین سازوکارهاییاحتمالاً این اجلاس‌ها همچنان در سطح تبادل نظر باقی خواهند ماند.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.