پارک‌های علم و فناوری؛ حلقه پنهان توسعه اقتصاد دریایی
سی نیوز-* ایران با بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر مرز آبی، شامل سواحل اصلی، جزیره‌ای و رودخانه‌ای، یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در حوزه اقتصاد دریا محسوب می‌شود. این مرزهای آبی دسترسی به دریای کاسپین در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب را فراهم می‌کند و فرصت‌های بی‌شماری در بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد کرده است. با این حال، سهم اقتصاد دریایی در تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور تنها حدود ۲ درصد است، در حالی که بر اساس برآوردها، این سهم می‌تواند تا ۱۰ برابر افزایش یابد و به یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصادی تبدیل شود. دلایل این عقب‌ماندگی شامل تمرکز بیش از حد بر صنایع سنتی مانند نفت و گاز، عدم سرمایه‌گذاری کافی در فناوری‌های نوین و ضعف در زنجیره‌های ارزش افزوده است. در این میان، پارک‌های علم و فناوری به عنوان حلقه‌ای کمتر دیده‌شده، می‌توانند نقش کلیدی در اتصال دانش و فناوری به صنایع دریایی ایفا کنند.
پارک‌های علم و فناوری؛ فراتر از حوزه‌های غیر‌دریایی
تاکنون، پارک‌های علم و فناوری در ایران عمدتاً بر حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات، نانوتکنولوژی، داروسازی و صنایع پیشرفته تمرکز داشته‌اند. برای مثال، پارک‌های فناوری در تهران، اصفهان و مشهد بیشتر به سمت فناوری‌های دیجیتال و بیوتکنولوژی عمومی گرایش دارند. اما این تمرکز محدود، فرصت‌های دریایی را نادیده گرفته است. در مقابل، در کشورهای توسعه‌یافته، پارک‌ها و مراکز نوآوری دریایی نقش محوری در ادغام فناوری با اقتصاد آبی دارند.
نمونه بارز این رویکرد، سنگاپور است که با ابتکاراتی مانند PIER71 Smart Port Challenge، شرکت‌های نوپا را به چالش‌های واقعی صنایع دریایی متصل می‌کند و از طریق مراکز نوآوری دریایی مانند Marine Innovation، فناوری‌های ایمنی و کارایی دریایی را توسعه می‌دهد. سنگاپور با سرمایه‌گذاری در مراکز تحقیقاتی مانند Lubrizol در Jurong، توانسته است زنجیره تأمین صنایع دریایی را تقویت کند و سهم اقتصاد آبی خود را به بیش از ۷ درصد GDP برساند.
کره جنوبی نیز الگوی دیگری است؛ شرکت‌هایی مانند Hanwha Ocean با تمرکز بر کشتی‌سازی سبز و کاهش کربن، و Marine Innovation با تولید محصولات زیست‌تخریب‌پذیر مبتنی بر جلبک دریایی، نشان می‌دهند چگونه مراکز نوآوری می‌توانند شرکت‌های کوچک را به زنجیره‌های جهانی متصل کنند. همچنین، گسترش عملیات شرکت‌هایی مانند Amogy در کره جنوبی برای فناوری‌های آمونیاک به انرژی، نمونه‌ای از ادغام نوآوری با صنایع دریایی است. این کشورها با ایجاد پارک‌های تخصصی دریایی، توانسته‌اند رشد اقتصادی پایدار را محقق کنند. در ایران، پارک‌هایی مانند پارک علم و فناوری خلیج فارس در بوشهر، و پارک زیست‌فناوری خلیج فارس در قشم، می‌توانند الگوهای مشابهی را دنبال کنند و تمرکز خود را از صنایع غیر‌دریایی به سمت فناوری‌های دریامحور سوق دهند.
فرصت‌های پیش‌روی ایران
بر اساس مطالعات جهانی مانند گزارش اقتصاد آبی اتحادیه اروپا (EU Blue Economy Report 2025)، ارزش افزوده اقتصاد دریا در بخش‌های مختلف توزیع شده است. این توزیع تقریبی شامل:
- گردشگری دریایی (حدود ۲۶ درصد)، که شامل سواحل، کروزها و فعالیت‌های تفریحی می‌شود.
- نفت و گاز فراساحلی (۲۱ درصد)، با تمرکز بر استخراج و اکتشاف.
- لجستیک و حمل‌ونقل دریایی (۱۶ درصد)، شامل بنادر و کشتیرانی.
- انرژی‌های فراساحلی مانند باد و موج (۸ درصد).
- زیست‌فناوری، معادن دریایی و کشاورزی دریایی (۲۹ درصد)، که شامل پرورش آبزیان، استخراج مواد معدنی و بیوتکنولوژی دریایی است.
ارزش جهانی اقتصاد آبی بیش از ۲.۵ تریلیون دلار در سال تخمین زده می‌شود، در حالی که سهم ایران تنها حدود ۱ درصد از این بازار است. تقریباً در همه این حوزه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی می‌توانند ورود کنند. برای مثال، در زیست‌فناوری دریایی، ایران با تنوع زیستی خلیج فارس می‌تواند محصولات دارویی و غذایی جدیدی تولید کند. پارک‌های علم و فناوری با ایجاد خوشه‌های منطقه‌ای در استان‌های ساحلی، می‌توانند این شرکت‌ها را توانمند سازند، زیرساخت‌های آزمایشگاهی فراهم کنند و آن‌ها را به بازارهای داخلی و صادرات متصل نمایند. علاوه بر این، با توجه به گزارش OECD، اقتصاد آبی می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱.۳ تریلیون یورو به ارزش افزوده جهانی اضافه کند، و کشورمان با سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها، می‌تواند سهم خود را افزایش دهد.
چرا نقش پارک‌ها کلیدی است؟
پارک‌های علم و فناوری به عنوان بازوهای نوآوری، می‌توانند موانع توسعه اقتصاد دریایی را برطرف کنند. در ادامه، نقش‌های کلیدی آن‌ها تشریح می‌شود:
- تسهیل دسترسی به بازار: پارک‌ها می‌توانند پل ارتباطی بین شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ دریایی مانند بنادر، شیلات و انرژی باشند. برای مثال، پارک‌های ساحلی می‌توانند کنسرسیوم‌هایی تشکیل دهند تا فناوری‌های نوین را به صنایع سنتی معرفی کنند.
- توانمندسازی و آموزش: ایجاد زیرساخت‌های آزمایشگاهی، شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد برای فناوری‌های دریامحور ضروری است. پارک زیست‌فناوری خلیج فارس در قشم، با تمرکز بر مزیت‌های دریایی، نمونه‌ای از این رویکرد است. همچنین، آموزش نیروی متخصص در حوزه‌های مانند هوش مصنوعی برای لجستیک دریایی می‌تواند اشتغال‌زایی کند.
- تجاری‌سازی فناوری: کمک به تبدیل ایده‌های علمی به محصولات قابل عرضه در حوزه شیلات، انرژی و زیست‌فناوری دریایی. برای نمونه، راه‌اندازی شعبه فناوری‌های دریایی در پارک فناوری دانشگاه تهران، می‌تواند ایده‌های دانشگاهی را به بازار برساند.
- اتصال به بازار جهانی: امکان صادرات فناوری‌های بومی و حضور در زنجیره تأمین منطقه‌ای و بین‌المللی. پارک‌های ایرانی می‌توانند با الگوبرداری از مدل‌های سنگاپور و کره، تفاهم‌نامه‌هایی با مراکز خارجی امضا کنند، مانند تفاهم‌نامه پارک مازندران با کشورهای حاشیه خزر.
این نقش‌ها نه تنها رشد اقتصادی را تسریع می‌کنند، بلکه پایداری زیست‌محیطی را نیز تضمین می‌نمایند.
اقتصاد دریایی کشورمان سال‌هاست که علی‌رغم ظرفیت‌های عظیم، در حاشیه مانده است. در حالی که کشورهای موفق مانند سنگاپور و کره جنوبی با تکیه بر مراکز نوآوری و پارک‌های علم و فناوری، سهم اقتصاد آبی را به یکی از موتورهای اصلی رشد خود تبدیل کرده‌اند، ایران نیز می‌تواند با فعال کردن این حلقه پنهان، اقتصاد دریا را از یک فرصت مغفول به محور تحول‌آفرین در توسعه ملی تبدیل کند. اجرای طرح‌هایی مانند «دریچه اقتصاد زیستی دریا» و تقویت پارک‌های ساحلی، نه تنها GDP را افزایش می‌دهد، بلکه اشتغال پایدار، حفاظت محیط زیستی و صادرات فناوری را به ارمغان می‌آورد. زمان آن رسیده که ایران از گنج پنهان دریاهای خود بهره‌برداری کند.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.