دو انفجار در کمتر از سی روز؛ آتش بی‌تدبیری بردامان بنادر
سی نیوز-*در کمتر از یک ماه، دو حادثه بزرگدر بنادر حیاتی کشورمان رخ داد که پیامدهای انسانی، اقتصادی و امنیتی گسترده‌ای به دنبال داشت. انفجار مهیب در بندر شهید رجایی بندرعباس که به کشته شدن دست‌کم ۷۰ نفر و زخمی شدن بیش از ۱۳۷۵ نفر انجامید، و آتش‌سوزی گسترده در بندر امام خمینی (ره) که با وجود حجم زیاد محموله دانه‌های روغنی، خوشبختانه تلفات جانی نداشت. این حوادث تنها بخشی از معضل عمیق و پیچیده‌ای هستند که نشان می‌دهد زیرساخت‌های حیاتی بندری کشورمان با بحران ایمنی و مدیریت جدی مواجه‌اند.
آمارها به روشنی نشان می‌دهد که انفجار بندر شهید رجایی از جمله مهیب‌ترین حوادث صنعتی و بندری در سال‌های اخیر در کشورمان بوده است. بر اساس گزارش‌ها، منبع اصلی این انفجار انبار مواد شیمیایی بوده است؛ ماده‌ای بسیار حساس و قابل اشتعال که نگهداری آن در انبارهای بندری باید تحت استانداردهای سختگیرانه انجام شود. این استانداردها، بر اساس مقررات بین‌المللی IMDG (کد حمل‌ونقل بین‌المللی کالاهای خطرناک دریایی)، شامل جدا کردن مواد خطرناک از سایر کالاها، تهویه مناسب و تجهیزات اطفا حریق پیشرفته است. اما آنچه در بندر شهید رجایی رخ داد، کاملاً در تضاد با این استانداردها بود.
سؤال مهم اینجاست که چرا با وجود آتش‌سوزی‌ها و انفجارهای پی‌درپی در سال‌های گذشته، هنوز چنین حوادثی رخ می‌دهد؟ بررسی‌های میدانی و گزارش‌های کارشناسان مستقل نشان می‌دهد که مشکلات ریشه‌دارتر از فقدان تجهیزات است. به طور مشخص، کم‌توجهی به آموزش نیروی انسانی، عدم اجرای کامل پروتکل‌های ایمنی و همچنین نبود نظارت مستمر و دقیق از عوامل کلیدی هستند که به این فجایع دامن زده‌اند. در گزارش سال ۱۴۰۲ سازمان بنادر و دریانوردی ایران، به صراحت آمده است که تنها حدود ۶۰ درصد کارکنان بنادر آموزش‌های لازم در حوزه ایمنی و مدیریت بحران را گذرانده‌اند و بسیاری از انبارها از نظر تجهیزات اطفا حریق در سطح استاندارد جهانی نیستند.
مسئله بعدی که کمتر به آن پرداخته شده، نبود شفافیت و پاسخگویی در سطح مدیریتی است. پس از انفجار بندر شهید رجایی، مسؤولان دولتی و سازمان‌های مرتبط با اطلاعات کاملی در مورد علت حادثه یا اقدامات پیشگیرانه منتشر نکردند. این سکوت خبری نه تنها باعث ایجاد فضای ابهام و نگرانی شد، بلکه انگیزه‌ای برای اصلاح ساختاری و قانونی در این حوزه را کاهش داد. مطالعات بین‌المللی نشان داده‌اند که کشورهای موفق در مدیریت بحران‌های بندری، پس از هر حادثه‌ای با شفافیت کامل و انتشار گزارش‌های دقیق، ضمن شناسایی ضعف‌ها، اقدامات اصلاحی سریع انجام می‌دهند و از تکرار حوادث مشابه جلوگیری می‌کنند.
فرسودگی زیرساخت‌های بنادر نیز موضوعی است که کمتر رسانه‌ها به آن توجه کرده‌اند. بندر شهید رجایی و بندر امام خمینی سال‌هاست که با کمبود سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه تجهیز سیستم‌های حفاظتی و نوسازی انبارها روبرو هستند. طبق آمار منتشر شده از مرکز پژوهش‌های مجلس، حداقل ۴۵ درصد تجهیزات و زیرساخت‌های ایمنی در این دو بندر فرسوده و نیازمند بازسازی فوری است. همین مسئله باعث شده که در شرایط اضطراری، مقابله با حوادث بسیار کند و کم‌اثر باشد.
نکته دیگری که کمتر در بحث‌ها مطرح می‌شود، تأثیر بوروکراسی و ساختار پیچیده مدیریتی است. بودجه‌های اختصاص یافته به بخش ایمنی بندری با تأخیر و به صورت ناقص تخصیص پیدا می‌کند و هیچ نظام مشخصی برای پیگیری و نظارت بر اجرای پروژه‌های ایمنی وجود ندارد. این موضوع موجب می‌شود حتی اگر تصمیمی برای بهبود گرفته شود، در مراحل اجرایی متوقف بماند. از سوی دیگر، نبود نظام پاسخگویی قانونی باعث شده که هیچ مقام یا نهادی مسئولیت مستقیم در قبال این فجایع نداشته باشد؛ وضعیتی که به‌وضوح از تکرار این حوادث حکایت دارد.
همچنین، مسئله آموزش و آمادگی نیروهای عملیاتی بندر به طور مداوم نادیده گرفته شده است. گزارش‌های داخلی نشان می‌دهد که مانورهای اطفای حریق و مدیریت بحران در بسیاری از بنادر به صورت نمادین و با فاصله‌های طولانی انجام می‌شود و تجهیزات پیشرفته اطفا حریق که در کشورهای توسعه یافته نصب شده، هنوز در بسیاری از انبارهای کشور نصب نشده است.
سؤال نهایی اما تلخ‌ترین بخش ماجرا است؛ چند نفر دیگر باید قربانی این سهل‌انگاری‌ها شوند تا مسئولان بالاخره اقدام کنند؟ آیا جان چندین نفر، از جمله پرسنل پرتلاش بندری که در شرایط سخت کار می‌کنند، ارزشی برای مدیران دریایی و بندری دارد؟
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.