آیا صنعت دریانوردی جزو حرفه های سخت و خطرناک محسوب می شود؟ شغلی میان مرگ و زندگی

سی نیوز – خبر تلخ و تکان دهنده حادثه سانچی که به درگذشت جمعی از دریادلان هموطن مان منجر شد، یک بار دیگر این سوال هزار بار پرسیده را در ذهن ها مجسم ساخت که آیا صنعت کشتیرانی و  دریانوردی  جزو مشاغل سخت و زیان آور محسوب می شود؟ اگر چنین است، این سختی ها شامل چه مواردی می شود؟ آمارها در این زمینه از چه حکایت می کنند و دیگر اینکه، مسئولان و نمایندگان مردم در قبال فعالان این صنعت حیاتی کشور چه قوانین حمایتی وضع کرده و به اجرا گذاشته اند؟ پیشنهاد می کنیم تا این گزارش را بخوانید، شاید معنای دقیق تری از فداکاری حرفه ای دریادلان کشورمان که جان شان را پای این کار گذاشته اند بیابید.

آمارها چه می گویند؟

اگر به فهرست 100 شغل برتر جهان در سال های اخیر نظری بیاندازید، هیچ اثری از مشاغل مرتبط با صنعت دریانوردی نخواهید یافت. برنامه نویس رایانه، دندانپزشک و جراح، مدیر بازاریابی، وکیل، حسابدار و مهندس معمار به همراه راهنمای تور در بیشتر فهرست ها در رده های بالا قرار دارند. حتی مشاغلی مثل روزنامه نگاری و آتش نشانی به خاطر جنبه های خاصی که می توانند داشته باشند در سایت های معتبر  ranker و money.usnews در فهرست 100 تای برتر قرار گرفته اند. اما در این میان، هیچ خبری از مشاغل مرتبط با صنعت دریانوردی وجود ندارد! اما در فهرست سیاه سخت ترین و خطرناک ترین مشاغل دنیا، جایگاه ویژه ای نصیب دریانوردان شده است. سایت معتبر cnbc شغل دریانوردی (ماهیگیری-حمل ونقل دریایی) را دومین شغل پرخطر دنیا معرفی کرده است. نشریه تایم هم در این زمینه آمار جالبی دارد. بر اساس گزارش Time، ماهیگیری و کار در دریا، از لحاظ میزان خطر در رتبه دوم خطرناک ترین مشاغل در سال 2016 میلادی آمریکا قرار گرفته است. به طوری که از هر 100 هزار نفر شاغل در این صنعت، 86 نفر جان خود را از دست داده اند. عمق فاجعه زمانی مشخص می شود که بدانیم، فعالان دریایی بعد از کارگران معدن که در هر 100 هزار نفر، 136 کشته داده اند در رتبه دوم قرار گرفته اند. در واقع، ترجمه دقیق این جمله آن است که همواره سایه شوم خطری که حتی می تواند منجر به مرگ شود، پشت سر اهالی دریا قرار دارد.

رویارویی با یک شغل خشن

اما چه مسائلی باعث شده تا خشونت این حرفه تا به این اندازه برسد؟ ویژگی های سخت و زیان آور بودن مشاغل مرتبط با دریا کدام است؟ دوری از خانواده بیش از یک هفته، کار در ارتفاع، کار در مجاورت مواد شیمیایی و آتش زا، امواج رادیواکتیو، امواج رادیویی، کار در محیط پرسروصدا، عدم تعادل آب و هوایی و کار در مناطق خیلی سرد یا خیلی گرم از جمله ویژگی های معمول مشاغل سخت است. ضمن اینکه بیشتر دریانوردان معمولا به بیماری هایی همچون دریازدگی و یا گرمازدگی ناشی از تابش آفتاب دچار می شوند. از یک سو، حوادث مختلف همچون تصادف های دریایی و یا سقوط بار در بندر جان آنها را تهدید می کند و از سوی دیگر، حقوق پایین و نبود تضمین شغلی باعث می شود که این حرفه در فهرست سیاه بدترین شغل های دنیا جا بگیرد. به این شرایط می توان موارد خاصی مانند ربودن کشتی و ناپدید شدن کارکنان آن را هم اضافه کنید. کارشناسان معتقدند که دریانوردی، از 21 معیار مختلف برای تعریف مشاغل سخت، حداقل 11 معیار را داراست. مجموع این عوامل باعث می شود که در نهایت با یک حرفه خشن مواجه شویم، حرفه ای که باید در آن به مبارزه عوامل طبیعی و غیرطبیعی بروید و همچنان پابرجا بمانید.

یک شغل بین المللی با حقوق معمولی

اواخر سال 1393 بود که ایران به کنوانسیون جدید کار دریایی پیوست. مطابق این کنوانسیون، دریانوردان می توانند از مزایای مرتبط با ایمنی محل کار و محل زیست و بهسازی حقوق و دستمزد برخوردار شوند. اما آیا با این همه خطر و استرس شغلی که گریبان گیر فعالان صنعت دریانوردی است، میزان حقوق و مزایای این شغل می تواند چشمگیر باشد؟ پاسخ سوال به این بستگی دارد که در شرکت های ایرانی مشغول به کار باشید یا خارجی. اتفاقا نکته اینجاست که دریانوردان در محیط بین المللی و خارج از مرزهای ایران مشغول به کارند، اما تابع قوانین حقوق و دستمزد داخلی می شوند! اگرچه شرایط حقوق و دستمزد بسته به نوع کار، روزهای کاری و شرح وظایف می تواند کاملا متفاوت باشد، با این حال مقایسه شرایط برابر کاری یک افسر دریایی با همکار او که در یک شرکت بین المللی مشغول به کار است چندان منصفانه نیست. به عنوان مثال، افسر دوم زیر 500 با کارت (OTF)، حقوق 2 میلیون تومانی در ماه دریافت می کند. اما همین افسر در کشورهای همسایه ای که به دریا راه دارند، بیش از 2 ونیم برابر دریافتی دارند. همچنین سازمان بین المللی کار در سال 2014 میلادی، دستمزد ماهانه یک کارگر ماهر را 1480 دلار اعلام کرده که این رقم در برخی از کشورها همچون کشورهای عضو اتحادیه اروپا بالاتر و در دیگر کشورها تا حدودی پایین تر است. اگر مبنا را همین رقم جهانی در نظر بگیریم و آن را با دلار 4500 تومانی بسنجیم، متوجه می شویم که برای کارگر ماهر در هر ماه،  6 میلیون و 660 هزار تومان پرداخت می شود. اینجاست که به تفاوت فاحش میان حقوق و دستمزد یک شغل بین المللی در شرکت های داخلی و خارجی پی می بریم. شرایطی که اصلا مطلوب نیست و به نظر نمی رسد، رخداد خوشایندی نیز در انتظار آن باشد. همچنین اگر به میزان حقوق و دستمزد بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نگاهی بیاندازیم متوجه می شویم که نه تنها در حرفه دریانوردی، که در بیشتر حرفه ها، جایی در میان 30 کشور اول دنیا نداریم. تفاوت فاحش آنجا مشخص می شود که «استونی» به عنوان سی امین کشور این فهرست برای یک سال حقوق هر کارگر ماهر، بیش از 70 میلیون تومان در سال پرداختی دارد!

چتر حمایتی برای فعالان صنعت دریانوردی

دریانوردان راهی طولانی برای احقاق حق و اثبات رای شان طی کرده اند تا بالاخره، بهارستان نشینان را مجاب کنند تا حرفه آنها را در میان مشاغل سخت و زیان آور به حساب آورند. راهی که از پیش از انقلاب آغاز شده و حدود 8 سال پیش به ثمر نشسته است. به موجب ماده 1 آیین‌نامه اجرایی بند (5) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (2) و تبصره ماده (76) قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده (76) مصوب 1371ـ مصوب 1380ـ موضوع تصویب‌نامه شماره 15365/ت36005 هـ مورخ 5/2/1386، مشاغل به دو گروه (الف) و (ب) تقسیم بندی می شوند. در مشاغل گروه (الف) می توان با تمهیداتی، مضرات و خطرات این حرفه ها را به کلی حذف کرد. اما گروه (ب) شامل مشاغلی می شود که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با بکارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما‌، صفت سخت و زیان آوری آنها کاهش یافته، ولی از بین نمی رود. اوایل سال 1389 بود که حرفه دریانوردی در ردیف مشاغل سخت و زیان آور قرار گرفت و این قانون، یک سال بعد در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. اما سازمان تامین اجتماعی در شهریورماه 1391 برای اجرایی شدن این قانون شرط گذاشت! سازمان تامین اجتماعی طی دستورالعمل اجرایی داخلی، شرایطی را مبنی بر لحاظ کردن شرط حداقل سن 50 سال به منظور بهره‏مندی از مزایای بازنشستگی پیش از موعد به رغم کافی بودن سنوات خدماتی، ملاک عمل قرار داده که این مسئله، مغایر نص صریح ماده 13 قانون عمل می‏کند. این در حالی بود که بر اساس ماده 13 آیین‏نامه مشاغل سخت و زیان‏آور، موضوع بازنشستگی دریانوردانی که حداقل دارای 20 سال سابقه کار متوالی یا 25 سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه مربوطه در حرفه دریانوردی هستند، محرز و قطعی است. به هر حال، اگر چه قانون کمی دیر و با شرایط خاص، رخ به اهالی دریا نشان داده، اما آنها توانسته اند طی این سال ها به بخشی از خواسته هایشان برسند و از حداقل های این حرفه سخت و خشن برخوردار باشند.