چشم‌انداز جهان در سال ۲۰۲۵ و جایگاه ایران؛ تحلیل ژئوپلیتیکی و آینده اقتصادی کشور
سی نیوز-مقاله-* سال ۲۰۲۵ نقطه‌ای سرنوشت‌ساز در تحولات جهانی است؛ از گذار انرژی تا رقابت قدرت‌های بزرگ، بسیاری از روندها به مرحله تعیین‌کننده رسیده‌اند. ایران، به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی خاورمیانه، نه تنها تحت تأثیر این تغییرات قرار دارد بلکه خود نیز نقشی فعال در شکل‌دهی به آن‌ها ایفا می‌کند. برای ایران، این سال می‌تواند مسیر آینده اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک کشور را مشخص سازد.
بخش اول: ژئوپلیتیک خاورمیانه در ۲۰۲۵ و جایگاه ایران
۱. بازتعریف نظم منطقه‌ای
خاورمیانه در سال ۲۰۲۵ وارد مرحله‌ای از «بازترسیم مرزهای قدرت» شده است. چند روند کلیدی این تحول را توضیح می‌دهد:
- کاهش نقش مستقیم ایالات متحده
ایالات متحده حضور نظامی و سیاسی خود را در بسیاری از نقاط منطقه کاهش داده و تمرکز را بر رقابت راهبردی با چین گذاشته است. این خلأ موجب شده:
-
- کشورهای منطقه به دنبال تأمین امنیت مستقل‌تر باشند.
- بازیگرانی چون ایران، عربستان، ترکیه و اسرائیل نقش پررنگ‌تری ایفا کنند.
- رقابت‌های نیابتی شدت یابد.
- تقویت بلوک‌های امنیتی جدید
ایران از یک‌سو روابط راهبردی خود با روسیه و همکاری‌های اقتصادی با چین را تعمیق کرده و از سوی دیگر تلاش دارد جایگاه خود را در ترتیبات امنیتی منطقه‌ای تثبیت کند. در مقابل، محورهای متقابل مانند همکاری امنیتی اسرائیل–عربستان–امارات در پی محدودسازی قدرت ایران هستند. این موازنه، آینده امنیتی منطقه را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. - اهمیت انرژی و مسیرهای حیاتی
جغرافیای انرژی بار دیگر خاورمیانه را در مرکز توجه جهانی قرار داده است:
-
- تنگه هرمز همچنان مهم‌ترین گلوگاه نفت جهان است.
- رقابت بر سر خطوط لوله جدید، به‌ویژه در شرق مدیترانه، افزایش یافته است.
- نقش گاز طبیعی در امنیت انرژی جهانی رشد کرده و ایران یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر آن محسوب می‌شود.
کوچک‌ترین تغییر در رفتار ایران می‌تواند بازار جهانی نفت و گاز را تحت تأثیر قرار دهد.
۲. محورهای تنش و فرصت برای ایران
- پرونده هسته‌ای
ازسرگیری مذاکرات ایران با قدرت‌های اروپایی در سال ۲۰۲۵ نه تنها یک موضوع فنی بلکه یک متغیر ژئوپلیتیکی است. نتایج این مذاکرات می‌تواند:- تنش‌ها با غرب را کاهش دهد.
- سطح تحریم‌ها را تغییر دهد.
- مسیر بازگشت ایران به بازار جهانی انرژی را هموار کند.
در سناریوی مثبت، صادرات نفت تثبیت شده و جذب سرمایه خارجی امکان‌پذیر می‌شود. در سناریوی منفی، خطر تشدید محدودیت‌ها و حتی درگیری افزایش خواهد یافت.
- نقش ایران در خلیج فارس
ایران همچنان یکی از سه قدرت اصلی خلیج فارس است. سه عامل کلیدی جایگاه ایران را تعیین می‌کنند:- کنترل ژئوپلیتیکی بر تنگه هرمز
- توان موشکی و بازدارندگی منطقه‌ای
- نفوذ در کشورهای پیرامونی (از عراق تا یمن)
این عناصر حتی بدون توافقات بین‌المللی، قدرت چانه‌زنی ایران را حفظ می‌کنند.
- رقابت با کشورهای عربی
کشورهای عربی در سال ۲۰۲۵ مسیر توسعه اقتصادی و نظامی خود را با شتاب دنبال می‌کنند. امارات، عربستان و قطر در تلاش‌اند خود را به‌عنوان قدرت‌های فناوری–اقتصادی جدید معرفی کنند. این روند فضای رقابتی تازه‌ای ایجاد کرده که ایران برای حفظ جایگاه منطقه‌ای خود باید به آن پاسخ دهد.
بخش دوم: آینده اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۵ و پس از آن
۱. تصویر کلان اقتصاد ایران
اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۵ تحت تأثیر سه ستون اصلی قرار دارد:
- تحولات ژئوپلیتیکی و تحریم‌ها
- بازار جهانی انرژی
- چالش‌های ساختاری داخلی
این سه عامل درهم‌تنیده‌اند و آینده اقتصاد کشور را رقم می‌زنند.
۲. سناریوهای اقتصادی ایران
- سناریوی خوش‌بینانه (مسیر رشد)
-
- مذاکرات هسته‌ای به نتایج قابل قبول می‌رسد.
- بخشی از تحریم‌ها کاهش می‌یابد.
- صادرات نفت و گاز افزایش پیدا می‌کند.
- سرمایه‌گذاری خارجی محدود اما رو به رشد شکل می‌گیرد.
پیامدها: رشد اقتصادی ۴–۶ درصدی، تثبیت نسبی نرخ ارز، کاهش کسری بودجه و توسعه پروژه‌های زیرساختی.
- سناریوی میانه (تثبیت با رشد پایین)
-
- مذاکرات به نتیجه نهایی نمی‌رسد اما تشدید نیز نمی‌شود.
- صادرات انرژی ادامه دارد ولی محدودیت‌ها پابرجاست.
- اقتصاد بر درآمدهای داخلی و منطقه‌ای تکیه می‌کند.
پیامدها: رشد اقتصادی ۱.۵ تا ۳ درصد، تورم بالا اما کنترل‌شده، نوسانات ارزی دوره‌ای و تداوم بحران سرمایه‌گذاری.
- سناریوی بدبینانه (فشار اقتصادی)
-
- مذاکرات شکست می‌خورد.
- تحریم‌ها تشدید می‌شود.
- تنش‌های منطقه‌ای افزایش می‌یابد.
پیامدها: رشد اقتصادی منفی یا صفر، جهش ارزی، فشار تورمی شدید، کاهش صادرات نفت و محدود شدن تجارت منطقه‌ای.
۳. بخش انرژی: بزرگ‌ترین فرصت ایران
ایران در سال ۲۰۲۵ یکی از بازیگران کلیدی بازار گاز و نفت است.
- فرصت‌ها: ذخایر عظیم گاز، دسترسی به بازارهای پرتقاضا (آسیا و اروپا)، موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز، امکان توسعه صنایع پتروشیمی.
- چالش‌ها: کمبود سرمایه برای توسعه میادین، افزایش مصرف داخلی، بحران بنزین و فشار بر ظرفیت پالایشگاه‌ها، رقابت با قطر و سایر تولیدکنندگان.
در صورت آزاد شدن مسیر صادرات، ایران می‌تواند به یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان گاز منطقه تبدیل شود.
۴. اقتصاد ایران و فناوری
تحولات فناورانه در سال‌های آینده نقشی تعیین‌کننده در اقتصاد کشورها خواهند داشت. برای ایران:
- افزایش سرمایه‌گذاری پژوهشی
- همکاری فناورانه با قدرت‌های نوظهور
- جلوگیری از فرار مغزها
می‌تواند بخشی از شکاف فناورانه با رقبا را جبران کند.
جمع‌بندی نهایی
- سطح جهانی: جهان در ۲۰۲۵ وارد دوره‌ای از قطب‌بندی، نااطمینانی و رقابت شده است. انرژی، فناوری و امنیت سه محور اصلی قدرت جهانی‌اند.
- سطح منطقه‌ای: خاورمیانه در حال بازتعریف نقش قدرت‌هاست و ایران همچنان در حوزه انرژی و امنیت نقش تعیین‌کننده دارد.
- سطح ملی: آینده اقتصادی ایران به‌شدت وابسته به سه عامل است:
- نتایج مذاکرات هسته‌ای و تحولات دیپلماتیک
- توان کشور در مدیریت انرژی و صادرات آن
- اصلاحات ساختاری و توسعه فناوری
ایران در صورت بهره‌گیری از فرصت‌ها می‌تواند وارد مسیر رشد پایدار شود؛ اما بی‌توجهی به این ظرفیت‌ها ممکن است اقتصاد را در وضعیت شکننده نگه دارد.
دکتر کامبیز اعتمادی
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.