پسروی های پی در پی آب دریای خزر در سالهای اخیر آسیب های چند بعدی به همراه داشت تا جایی که گسترش خشکی تالاب های اطراف این دریا هر ساله بیشتر می شود و این امر یکی از چالش های مهمی است که همواره مورد بررسی کارشناسان قرار دارد.
میانکاله یکی از آب خوانهای ارزشمند در بین کشورهای حاشیه دربای خزر محسوب می شود که پسروی های آب این دریای گستره قابل توجهی از این آب خوان را به خشکی کامل یا عمق کم آب رساند و با توجه به تداوم پسروی های آب دریای خزر که در کوتاه مدت ادامه دار خواهد بود سطح بیشتری از این تالاب خشک می شود.
هر چند در حال حاضر زندگی در میانکاله در جریان است و فرود گله های مختلف از پرندگان مهاجر در این تالاب و انشار فیلم آن در شبکه های اجتماعی موجی از شادی را برای دوستداران حیات وحش به همراه داشت اما دغدغه حفظ این آب خوان بسیار مورد تاکید کارشناسان ملی قرار دارد.
برخی از صاحبنظران بر این باورند که برای روندهای طبیعی کره زمین نمی‌شود کار اثر بخشی انجام داد، و طرح های که انجام می‌شوند موقتی است و اثر بخشی زیادی نخواهد داشت.
اما محققان محیط زیست بر این باورند که حراست از اراضی خشک شده میانکاله باید در اولویت قرار گیرد، چون این احتمال وجود دارد که در آینده نوسانات طبیعی به نفع تالاب باشد و سطح آب دریای خزر دوباره پیشروی کند، هر چند در شرایط فعلی پسروی آب خزر تداوم خواهد داشت.
لایروبی و اتصال دوباره آب خزر به خلیج گرگان و میانکاله
آنان برای نجات میانکاله پیشنهادهایی را مطرح می‌کنند که لایروبی و اتصال دوباره آب خزر به خلیج گرگان و میانکاله، انتقال آب نیروگاه نکا که از دریای خزر گرفته می شود به این تالاب، پمپاژ آب دریای خزر به میانکاله و خلیج گرگان از جمله این موارد است اما جمعی از نخبگان دانشگاهی با انجام کارهای تحقیقاتی بر این باور هستند که هیچ کدام از موارد مطرح شده نمی‌تواند مناطق خشک شده میانکاله را احیا کند، بلکه این طرح‌ها موقتی است و هزینه‌های بسیار سنگینی برای کشور به جای می‌گذارد و دستاورد مهمی نخواهد داشت.
کارشناسان سازگاری با محیط را مهمترین راهکار برای میانکاله پیشنهاد می کنند و بر این باورند که همانند زمان خشکسالی از تولید محصولات پر مصرف آب باید پرهیز کنیم و برای پسروی میانکاله هم باید با آن سازگار باشیم و در شرایط فعلی از زمین های خشک شده این تالاب حفاظت کنیم و اجازه تعرض و ساخت و ساز در این زمین ها داده نشود تا شرایط طبیعی دوباره به نفع محیط زیست برگردد.
بر اساس بررسی هایی که چهره های علمی انجام داده اند وسعت میانکاله در حوزه مازندران در سال ۱۳۷۳ به میزان ۵۵ هزار هکتار بود و براساس آخرین برآوردهایی که در کارگروه احیای میانکاله انجام شد این وسعت به ۲۲ هزار هکتار یعنی کمتر از نصف کاهش یافته که این امر تاثیرات فراوانی در کاهش حضور پرندگان مهاجر در مازندران داشته است.
بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و در صورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.
نتایج این مطالعات همچنین نشان داده تنها در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتیمتری مواجه بوده که این رخداد به عقب نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.
مطالعات و اندازه گیری دقیق زمینی که در ایستگاه های شاخص ساحلی دریای خزر انجام گرفته این مساله سبب افزایش قابل توجه محدوده ساحلی در طول بیش از ۸۵۰ کیلومتر سواحل شمالی کشور شد و کارشناسان معتقدند : با تشدید روند کاهشی آب، شاهد پسروی بیشتر دریا و خروج بخش عمده ای از بستر دریا در آینده ای نه چندان دور باشیم.
مداخله در میانکاله با درک علمی
در این پیوندمدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران اظهار کرد: برنامه‌های لایروبی و بهسازی براساس مطالعات زیست‌محیطی، دستورالعملی فنی-محیط‌زیستی برای احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان تدوین و بررسی شد تا تاب‌آوری اکولوژیک این منطقه حیاتی تقویت شود.
محمد رضا کنعانی: هرگونه مداخله در حوضه‌های آبریز باید بر اساس درک علمی از پویایی طبیعی و ظرفیت اکولوژیکی تالاب‌ها صورت گیرد و این مورد مهم برای تالاب ارزشمند میانکاله مورد تاکید است.
ضرورت نجات میانکاله
وی گفت: هدف نهایی این دستورالعمل احیای تبادلات آبی، کاهش فشارهای انسانی، ارتقای تاب‌آوری زیست‌بوم و تضمین پایداری اکولوژیک تالاب میانکاله و خلیج گرگان است.
کنعانی ادامه داد: براین اساس دستورالعمل فنی _محیط‌زیستی لایروبی و بهسازی مصب آبراهه‌ها منتهی به تالاب میانکاله و خلیج گرگان مورد بررسی قرار گرفت.
مدیرکل محیط زیست مازندران با بیان این که، این دستورالعمل باهدف صیانت از کارکردهای هیدرولوژیکی و اکولوژیکی تالاب میانکاله و خلیج گرگان و در راستای مدیریت پایدار منابع آب و رسوب، حفظ پویایی اکولوژیکی و کاهش اثرات انسانی بر زیست‌بوم‌های آبی تدوین شده است، اضافه کرد: محورهای اصلی این دستورالعمل شامل تعیین حریم اکولوژیک مصب‌ها و محدوده‌های حساس زیست‌محیطی، حفظ پیوستگی هیدرولیکی بین رودخانه، مصب و تالاب، اجرای لایروبی هوشمند و محدود با حداقل مداخله فیزیکی، مدیریت پسماند رسوبی با کمترین اثرات زیست‌محیطی و بهره‌گیری از اصول اقتصاد چرخشی بوده است.
اقدام هماهنگ
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با اشاره به ضرورت اقدام هماهنگ، چندبخشی و فرابخشی برای حفاظت از میانکاله، تأکید کرد: میانکاله نماد تعهد ما به حفاظت از میراث طبیعی ملی و بین‌المللی است و برای تحقق این مسئولیت، نیازمند هم‌افزایی مدیریتی، اجماع نهادی و اجرای دقیق برنامه‌های مصوب هستیم.
تالاب میانکاله که از دهستان میانکاله در شهرستان بهشهر تا آشوراده در استان گلستان وسعت دارد. این منطقه به دلیل داشتن پهنه آبی مناسب با ذخایر غذایی غنی و آبزیان همه ساله پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰ گونه از پرندگان مهاجر زمستان گذران و بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی آبزی و کنارآبزی است.
ضرورت حفط حیات وحش
این تالاب با داشتن پناهگاه حیات وحش به مساحت حدود ۲۲ هزار هکتار در حوزه مازندران و تنوع گیاهی از جمله درختان سازیل و انار وحشی که تغذیه برخی پرندگان را تشکیل می‌دهد توانست بیش از ۵۰۰ گونه جانوری را در خود جای دهد و به نوعی بهشت پرندگان استان نام بگیرد و با این تنوع زیستی به عنوان یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره جهان از سوی سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط زیست قرار گرفت.
تالاب میانکاله را باید بهشت پرندگان و پرنده نگری نام نهاد؛ سی و ششمین تالاب ثبت شده دنیا و نخستین تالاب ثبت شده در کنوانسیون تالاب‌های بین المللی رامسر و یکی از ۶۵۰ ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸ هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران و در همجواری با استان گلستان واقع شده است و سالانه ۱۳۰ گونه از پرندگان مهاجر را با جمعیت حدود ۱.۵ میلیون بال میزبانی می کند.
این پناهگاه حیات وحش علاوه بر کریدور مهاجرت فصلی برای پرندگان، همه ساله به تنهایی بیش از نیم میلیون پرنده از انواع مرغابی، فلامینگو، پلیکان، پاخاکستری، قوی، انواع اردک، لک لک، درنای خاکستری، عقاب دریایی را در آب‌های خود سکنی می دهد.
این تالاب که رویشگاه و زیستگاه تعداد بیشماری از گونه های در معرض خطر می باشد، در سال ۱۳۵۵ به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست سپهر به کمیته برنامه «انسان و کره» یونسکو معرفی و انتخاب شد. تالاب میانکاله به عنوان محل زاد و ولد و پرورش ماهیان گونه های مختلفی چون کپور، انواع کفال، کلمه، سفید، ماش و کاراس، مورد توجه است. پستانداران این منطقه نیز شامل مارال، یوزپلنگ، گربه جنگلی، شغال، گراز، روباه، خرگوش، جوجه تیغی، انواع خفاش و جوندگان کوچک است.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.