بازگشت تحریم‌ها و آزمون دوباره برای صنعت دریایی و بندری ایران
سی نیوز-* با فعال شدن مکانیزم ماشه، چشم‌انداز تجارت خارجی و حمل‌ونقل دریایی ایران بار دیگر در معرض تحریم‌های گسترده بین‌المللی قرار گرفته است. این روند که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تعریف شده، عملاً بازگشت خودکار تحریم‌هایی است که پس از برجام تعلیق شده بودند. در چنین شرایطی، پرسش اساسی این است که صنعت دریایی و بندری ایران، به‌عنوان اصلی‌ترین شریان مبادلات کشور، چه میزان در برابر این فشارها آسیب‌پذیر خواهد بود و چه ظرفیت‌هایی برای عبور از بحران پیش‌رو دارد؟
تجربه زیسته ایران با تحریم‌ها
کشورمان ایران طی چهار دهه گذشته تقریباً همواره با تحریم‌های اقتصادی، تجاری و بانکی دست و پنجه نرم کرده است. هرچند توافق برجام در سال ۲۰۱۵ امیدهایی برای بازگشت به تجارت عادی ایجاد کرد، اما خروج آمریکا از توافق و بازگشت تحریم‌های یک‌جانبه، عملاً شرایط را به وضعیت پیشین بازگرداند. اکنون با فعال شدن مکانیزم ماشه توسط اروپا، این تحریم‌ها در سطح شورای امنیت سازمان ملل متحد احیا خواهند شد؛ موضوعی که ابعاد بین‌المللی و الزام‌آور بیشتری نسبت به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا دارد.
دکتر مسعود پل‌مه، دبیرکل تشکل ملی کشتیرانی ایران، در نشست خبری اخیر خود در این خصوص تأکید کرد که صنعت حمل‌ونقل دریایی کشور با چنین شرایطی بیگانه نیست. او گفت: «طی چند دهه گذشته همواره با تحریم‌ها مواجه بوده‌ایم و آثار آن‌ها به نوعی شرایط موجود را تشدید نکرده است. البته این تشدیدها به معنای صد درصدی نیست و به اعتقاد من بیش از ۳۰ درصد تأثیرات تشدیدکننده نخواهد داشت.»
گلوگاه اصلی؛ ارتباطات بانکی و تجارت بین‌الملل
یکی از مهم‌ترین چالش‌های کشور در دوره‌های تحریمی، نه صرفاً محدودیت‌های حمل‌ونقل، بلکه قطع ارتباط با شبکه بانکی جهانی بوده است. پل‌مه در این‌باره یادآور شد: «آنچه در تجارت بین‌المللی مهم است، دسترسی مستقیم به سیستم‌های بانکی و صنعتی است که هم‌اکنون ما در این چرخه به آن‌ها دسترسی نداریم.» به بیان دیگر، حتی اگر ناوگان دریایی ایران توان حمل کالا را داشته باشد، بدون دسترسی به سیستم‌های پرداخت و تبادل مالی بین‌المللی، بخش مهمی از کارکرد اقتصادی خود را از دست خواهد داد.
در واقع، محدودیت‌های بانکی سبب می‌شود هزینه‌های تبادلات افزایش یابد و تجار ایرانی مجبور شوند از مسیرهای غیرمستقیم یا واسطه‌ای استفاده کنند؛ مسیری که زمان‌بر و پرهزینه است. همین مسئله بارها در سال‌های گذشته موجب بالا رفتن قیمت تمام‌شده کالا برای مصرف‌کنندگان داخلی شده است.
تاب‌آوری ناوگان و ظرفیت مدیریتی
با این حال، پل‌مه بر توانمندی‌های داخلی تأکید دارد و معتقد است که تجربه‌های گذشته در مواجهه با اسنپ‌بک، پیش از برجام و در دوره‌های قبلی تحریم، پشتوانه‌ای برای ادامه فعالیت خواهد بود. او می‌گوید: «با استفاده از این تجارب و علی‌رغم تشدیداتی که اسنپ‌بک ممکن است ایجاد کند، ناوگان ما توانمندی مدیریتی، اجرایی و عملیاتی لازم را دارد و این اطمینان را به همه عزیزان می‌دهیم که به هیچ وجه خللی در روند صادرات و واردات کشور عزیزمان ایران ایجاد نخواهد شد.»
این اظهارات نشان می‌دهد که دست‌کم در سطح اجرایی، صنعت دریایی کشور آمادگی لازم برای مقابله با بخشی از فشارهای خارجی را دارد. با این وجود، پرسش اصلی همچنان پابرجاست؛هزینه این تاب‌آوری برای اقتصاد ملی چقدر خواهد بود؟
هزینه‌های پنهان تحریم‌ها
تحریم‌های دریایی و بانکی گذشته نشان داده‌اند که حتی اگر عملیات حمل‌ونقل متوقف نشود، هزینه‌های مبادله به‌شدت افزایش پیدا می‌کند. واقعیت این است که هرچند تلاش می‌کنیم شرایط را به گونه‌ای تسهیل کنیم که افزایش هزینه ایجاد نشود، اما متأسفانه تصمیمات تحریمی و استکبارانه علیه ما نقش افزایشی بر نرخ تبادل کالا و قیمت تمام‌شده کالا داشته است.
این افزایش هزینه‌ها نه‌تنها مستقیماً بر دوش مصرف‌کنندگان داخلی می‌نشیند، بلکه قدرت رقابتی ایران در بازارهای منطقه‌ای و جهانی را نیز کاهش می‌دهد. در نتیجه، حتی اگر صادرات ادامه یابد، ممکن است سهم ایران در بازارهای جهانی کوچک‌تر شود.
نقش دولت و بخش خصوصی
در چنین فضایی، نقش دولت در تسهیل‌گری و اعتماد به بخش خصوصی اهمیت ویژه‌ای دارد. دولت باید به بخش خصوصی اعتماد کند و در بسیاری از موارد نقش تسهیل‌کننده و اجرایی داشته باشد.
فعال شدن مکانیزم ماشه بی‌تردید فشارهای تازه‌ای بر اقتصاد و تجارت خارجی ایران وارد خواهد کرد. اما تجربه‌های گذشته نشان داده‌اند که صنعت دریایی کشور توانسته است در شرایط دشوار به فعالیت خود ادامه دهد.
با این حال، واقعیت‌های اقتصادی از جمله افزایش هزینه‌ها، کاهش قدرت رقابتی و تهدید جایگاه ایران در کریدورهای ترانزیتی منطقه، هشدار می‌دهند که صرف تاب‌آوری کافی نیست. اکنون بیش از هر زمان دیگری، ایران نیازمند دیپلماسی اقتصادی فعال، توسعه زیرساخت‌های بندری و ریلی، و همکاری سازنده میان دولت و بخش خصوصی است تا بتواند تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و از موقعیت ژئوپلیتیک منحصربه‌فرد خود بهره‌برداری کند.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.