ظرفیت‌های بلااستفاده شانگهای؛ چرا ایران از فرصت توسعه بنادر غفلت کرده است؟
سی نیوز-ایران با بیش از سه تا چهار هزار کیلومتر خط ساحلی از خرمشهر تا چابهار، یکی از کشورهایی است که ظرفیت بسیار بالایی برای توسعه بنادر و اتصال به شبکه تجارت جهانی دارد. با این حال، تجربه چند دهه گذشته نشان می‌دهد که این ظرفیت‌ها همچنان مغفول مانده‌اند و بنادر ایران به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های محدود، هنوز نتوانسته‌اند جایگاه واقعی خود را در ترانزیت و تجارت بین‌المللی پیدا کنند.
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق ایران و چین، در گفت‌وگو با مانا تاکید کرد که یکی از دلایل اصلی این عقب‌ماندگی، فقدان برنامه‌ریزی مشخص و اولویت‌بندی توسعه بنادر در سیاست‌ها و مذاکرات اقتصادی کشور است. وی می‌گوید: «متاسفانه تاکنون چنین چیزی را روی میز ندیده‌ام. بعد از اینکه توسعه بنادر به برنامه‌ها اضافه شد، می‌توان تشخیص داد که چه کسانی می‌توانند در توسعه بنادر، شریک ما باشند.»
پیمان شانگهای؛ ظرفیت بدون استفاده
حریری با اشاره به پیمان شانگهای توضیح می‌دهد که این پیمان در ابتدا با هدف نظامی شکل گرفت، اما در ادامه وجه اقتصادی نیز پیدا کرد و در داخل آن شورای بازرگانی فعالیت دارد که بخش ملی ایران بر عهده اوست. وی می‌گوید: «متاسفانه تاکنون موضوع توسعه بنادر با توجه به ظرفیت‌های پیمان شانگهای مطرح نبوده است. این پیمان ظرفیت کافی برای توسعه بنادر را دارد.»
او به همکاری بالقوه ایران با قزاقستان در بندر آکتائو اشاره می‌کند و معتقد است که این فرصت‌ها آن‌طور که باید مورد توجه قرار نگرفته‌اند. این واقعیت نشان می‌دهد که ایران هنوز نتوانسته از ظرفیت‌های منطقه‌ای و پیمان‌های بین‌المللی برای تقویت تجارت و توسعه بنادر خود بهره کافی ببرد.
غفلت از اتصال به شبکه جهانی
رئیس اتاق ایران و چین با انتقاد از نگاه محدود داخلی می‌گوید: «ما به فکر اتصال‌های جهانی نیستیم و در ذهنمان این نکته نیست که متناسب با شبکه اتصالات جهانی در بخش بندر، ریل، هواپیمایی و زمینی برنامه‌ریزی کنیم.» حریری معتقد است که شعار دادن درباره کریدورهای بین‌المللی کافی نیست و نیاز به برنامه‌ریزی عملیاتی و اتصال واقعی به شبکه جهانی وجود دارد.
چابهار و مکران؛ فرصت مغفول توسعه دریا محور
یکی از مهم‌ترین مناطق استراتژیک ایران برای توسعه بنادر، محدوده مکران و بندر چابهار است. حریری با اشاره به سابقه طولانی برنامه‌ریزی برای این منطقه می‌گوید: «خیلی سال است که بحث توسعه دریا محور مطرح شده و درباره توسعه حوزه مکران صحبت می‌کنیم، اما هنوز هیچ فعالیتی حتی روی کاغذ هم در این ارتباط نمی‌بینید.»
وی تاکید می‌کند که بدون توسعه پسکرانه‌ها، ایجاد بنادر جدید یا سرمایه‌گذاری در بنادر موجود عملاً هدر دادن منابع است. وی می‌گوید: «تا زمانی که پسکرانه درست نشود و راه‌های دسترسی به کرانه‌ها به شکل منطقی طراحی نشود، هر ثروتی که در بنادر و کرانه‌های دریا هزینه کنید، دور ریخته‌اید و آن بندر تبدیل به جزیره‌ای می‌شود که با جایی ارتباط ندارد.»
حریری یادآور می‌شود که ایران هنوز پسکرانه و زیرساخت مناسب برای مناطق شرق کشور، از جاسک تا چابهار، ندارد و این امر مانع توسعه واقعی بنادر شده است. او به کمبود فرودگاه مناسب و راه‌های زمینی اشاره می‌کند و تاکید دارد که توسعه بنادر بدون اتصال به شبکه جاده و ریل و بدون جمعیت مناسب در اطراف آن‌ها، بی‌ثمر خواهد بود.
رقابت منطقه‌ای و عقب‌ماندگی ایران
یکی دیگر از چالش‌های ایران در توسعه بنادر، رقابت با کشورهای همسایه است. حریری به سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر پاکستان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، طرح کشیدن ۹۱ کیلومتر مسیر ریلی بین گوادر و چابهار ارائه شد، اما امروز ۱۱ سال از آن زمان گذشته و هیچ اتفاقی در این رابطه نیفتاده است.»
این عقب‌ماندگی نشان می‌دهد که ایران هنوز نتوانسته از فرصت‌های منطقه‌ای و اتصال به شبکه‌های تجارت بین‌المللی به خوبی استفاده کند و به‌ویژه در کریدور شمال–جنوب که می‌تواند ایران را به آسیای میانه و آب‌های آزاد متصل کند، اقدام عملی ملموسی انجام نشده است.
لزوم اولویت‌بندی و برنامه‌ریزی
حریری تاکید می‌کند که برای بهره‌برداری واقعی از ظرفیت پیمان شانگهای و سایر پیمان‌های منطقه‌ای مثل بریکس و اوراسیا، باید توسعه بنادر جزو برنامه‌های کلان کشور قرار گیرد و اولویت‌بندی مشخص داشته باشد. او می‌گوید: «برای اینکه پیمان شانگهای در توسعه بنادر مؤثر باشد ابتدا باید اولویت‌بندی کرده باشیم و توسعه بنادر را جزء برنامه‌های خود قرار داده باشیم.»
او به اهمیت تمرکز بر دریای عمان و شرق کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «خلیج فارس یک آبراه بن‌بست است. ما باید مبادلات خود را به سمت دریای عمان بکشیم و از جاسک تا چابهار هرجا مناسبت‌تر است، فعال کنیم.»
زیرساخت و پسکرانه؛ شرط اصلی موفقیت
حریری با تاکید بر توسعه پسکرانه‌ها می‌گوید: «اولین شرط توسعه دریا محور و توسعه بندر، توسعه پسکرانه‌ها است. تا زمانی که جاده، ریل، فرودگاه و مراکز جمعیتی در اطراف بنادر شکل نگیرد، هر سرمایه‌گذاری در بندر هدر می‌رود.»
او به تجربه بندر چابهار اشاره می‌کند و یادآور می‌شود که از سال ۱۳۵۲ تاکنون برنامه‌ریزی برای توسعه آن وجود داشته، اما هنوز موفق نشده به شکل واقعی درآمده و توسعه اقتصادی در منطقه شکل بگیرد.
نتیجه‌گیری
گزارش‌ها و اظهارات حریری نشان می‌دهد که ایران هنوز نتوانسته از ظرفیت‌های پیمان‌های منطقه‌ای و موقعیت استراتژیک خود در توسعه بنادر بهره کامل ببرد. کمبود برنامه‌ریزی اولویت‌بندی شده، فقدان پسکرانه و زیرساخت‌های لازم، غفلت از اتصال به شبکه جهانی و رقابت با بنادر رقیب منطقه‌ای، همگی عواملی هستند که مانع توسعه واقعی بنادر کشور شده‌اند.
برای بهره‌برداری از فرصت‌های واقعی، ایران باید توسعه بنادر را به‌عنوان یک اولویت ملی تعریف کند، زیرساخت‌های پسکرانه را تقویت کند و از ظرفیت پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای اتصال به شبکه‌های تجارت جهانی استفاده کند. بدون این اقدامات، هر سرمایه‌گذاری در بنادر، تنها در قالب یک پروژه نمادین باقی خواهد ماند و امکان رقابت واقعی در عرصه بین‌المللی از دست خواهد رفت.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.