خشکسالی متوالی و کاهش بارندگی در استان هرمزگان، منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی را به شدت کاهش داده است؛ به گونه‌ای که اکنون سدهای این استان، خشکیده و ظرفیت آن‌ها به صفر رسیده است.
بیشترِ چاه‌ها و قنات‌ها نیز خشک شده است و فریاد کم آبی و تشنگی در این اقلیم گرم و خشک بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد.
طبق آمار و ارقام رسمی؛ میزان بارش‌های سال آبی گذشته و دوره دراز مدت ۵۷ ساله در هرمزگان به ترتیب حدود ۵۷ و ۷۹ درصد کاهش نشان را می‌دهد و متوسط بارندگی سالانه در دوره ۵۷ ساله، عددی حدود ۱۸۵.۴۹ میلی‌متر است؛ براساس گزارش آب منطقه‌ای هرمزگان، در سال آبی جاری (مهر پارسال تاکنون) بارش کمتر از ۴۰ میلی‌متر در بیشتر ایستگاه‌های شاخص این استان به ثبت رسیده است.
تنها امید مدیران، کارشناسان و فعالان صنعت آب هرمزگان با وضعیت کنونی خشکسالی و تغییر اقلیم موجود، تامین آب شیرین از محل دریا است.
حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد گستره استان هرمزگان به‌دلیل شرایط زمین‌شناسی و شرایط جغرافیایی، چه بارندگی داشته باشد و چه نداشته باشد، چیزی به اسم آب زیرزمینی، سطحی و شیرین ندارد؛ از شهر بندرعباس گرفته تا مناطق غرب و شرق این استان و تمامی جزایر ازجمله قشم به علت اینکه در بالادست این مناطق، گنبدهای نمکی وجود دارد بارش‌هایی که از این گنبدها عبور می‌کند، وقتی به پایین دست می‌رسد، کاملا آبی شور است.
آب منطقه‌ای هرمزگان در تابلویی بزرگ با جمله «جان شما جان آب»، به مردم هشدار داده است که با کمبود آب مواجه هستیم و باید بیشتر از آن مراقبت کنیم و یاد بگیریم که چگونه در مصرف این نعمت خدادادی صرفه‌جویی کنیم.
استان هرمزگان به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک و کاهش نزولات آسمانی، همواره با چالش کم‌آبی مواجه بوده است؛ در چنین شرایطی مشارکت مردم در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و آبیاری قطره‌ای، جلوگیری از اتلاف آب و تغییر الگوی کشت توسط کشاورزان از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در مدیریت منابع آب این استان است.
هرمزگان بر بلندای ۲۰ سال خشکسالی/اختصاص ۵۰ هزار میلیارد ریال برای راهبری آب‌شیرین‌کُن‌ها
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان با اشاره به شرایط بی‌سابقه خشکسالی در استان گفت: در سال آبی جاری (۱۴۰۳-۱۴۰۴)، هرمزگان با کاهش بیش از ۹۰ درصدی بارندگی‌ها مواجه بوده که اوج خشکسالی ۲۰ ساله اخیر را نشان می‌دهد.
عبدالحمید حمزه‌پور تصریح کرد: در این راستا اعتباری کلان به میزان ۵۰ هزار میلیارد ریال در قالب اعتبارات ملی و استانی در پایان سال ۱۴۰۳ از محل اوراق مالی و تخصیص نقدی به طرح‌های حیاتی و نیمه‌تمام آبی شهرها و روستاهای این استان و راهبری آب‌شیرین‌کُن‌ها اختصاص یافت.
وی بیان کرد: این تخصیص مالی علاوه بر پایداری منابع آبی از طریق ۵۰ سایت آب شیرین‌کن که حدود ۴۰ درصد آب استان را تامین می‌کنند، موجب فعال‌سازی تعداد قابل توجهی از طرح‌های نیمه‌تمام و اولویت‌دار شهرها و روستاهای هرمزگان خواهد شد.
به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، تخصیص مناسب و به موقع این اعتبارات ضمن سرعت‌بخشیدن به روند تکمیل و بهره‌برداری از طرح‌ها، نقش موثری در تامین و پایداری آب آشامیدنی مناطق مدنظر، خواهد داشت.
حمزه‌پور همچنین به ساخت پنج سایت آب‌شیرین‌کن در هرمزگان اشاره کرد و گفت: برای رفع کم آبی، سه مجتمع آب‌شیرین‌کن در شهرستان‌های بندرعباس، میناب و قشم تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسد.
وی یادآور شد: سدهای هرمزگان از جمله استقلال میناب و شمیل و نیان شرایط خوبی ندارند و در واقع ذخیره آب آن‌ها به صفر رسیده است و احداث آب‌شیرین‌کن‌ها بهترین راهکار برای رفع کم‌آبی و بی‌آبی در این مناطق است.
حمزه‌پور اظهار کرد: با بهره‌برداری از این آب‌شیرین‌کن‌ها بیش از ۲۰ هزار نفر در مناطق مختلف هرمزگان از آبِ گوارا بهره‌مند می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه ۵۰ درصد از آب مورد نیاز شهر بندرعباس از طریق آب شیرین‌کن تامین می‌شود، گفت: به علت بیش از ۲ دهه خشکسالی، سدهای هرمزگان از جمله استقلال میناب و شمیل و نیان شرایط خوبی ندارند و احداث آب‌شیرین‌کن‌ها بهترین راهکار برای رفع کم‌آبی و بی‌آبی در این منطقه است.
مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب هرمزگان اظهار کرد: هم‌اکنون ۵۰ سایت آب‌شیرین‌کن با ظرفیت تولید روزانه ۲۵۰ هزار مترمکعب آب شیرین در این استان فعال است.
همه مشارکت کنند؛ لزوم مصرف بهینه آب و عبور از تابستان داغ
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان نیز با اشاره به کاهش شدید نزولات آسمانی و تاثیرات مخرب آن بر بخش‌های کشاورزی و تامین آب آشامیدنی، نسبت به فرا رسیدن تابستانی سخت و داغ در این استان هشدار داد.
جمشید عیدانی، با تاکید بر ضرورت تغییر الگوی مصرف آب توسط تمامی اقشار جامعه، ترویج فرهنگ مدیریت مصرف بهینه را کلید حل مشکلات پیش‌رو دانست و بیان کرد: با نگاه به آینده، می‌توان با مصرف بهینه آب، بسیاری از مشکلات را برطرف کرد؛ این امر نیازمند مشارکت و همکاری همه مردم است.
وی با بیان اینکه سدهای استان هرمزگان در سال‌جاری با کمترین میزان ذخیره آبی مواجه هستند، تصریح کرد: وضعیت سدهای میناب، شمیل و نیان واقعا بحرانی است و تقریبا هیچ آبی در آن‌ها باقی نمانده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان تمدید ممنوعیت برداشت آب از دشت‌ها را نیز یک چالش جدی عنوان و اظهار کرد: با وجود این محدودیت‌ها، شرکت آب منطقه‌ای با برنامه‌ریزی و آمادگی کامل، تمهیداتی را برای جلوگیری از تشدید بحران درنظر گرفته است.
عیدانی، حفر چاه در بستر رودخانه‌ها برای تامین آب کشاورزی را یکی از این اقدامات برشمرد و گفت: برای تامین آب آشامیدنی نیز با حفر چاه و استفاده از ظرفیت آب‌شیرین‌کن‌ها، اقدامات مناسبی انجام شده است.
وی با اشاره به اهمیت مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی، از کشاورزان خواست تا با استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کشت محصولات کم‌آب‌بَر، در صرفه‌جویی آب مشارکت کنند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان همچنین از مردم خواست با رعایت نکات ساده، استفاده از شیرآلات استاندارد و جلوگیری از هدررفت آب در مصارف خانگی، به حفظ این منبع زندگی کمک کنند.
عیدانی با تاکید بر نقش رسانه‌ها در ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب، از اصحاب رسانه خواست با اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی عمومی، مردم را نسبت به اهمیت این موضوع حساس کنند و ابراز امیدواری کرد؛ با همکاری و همدلی همه مردم و مسئولان، بتوانیم از تابستان پیش‌رو با کمترین مشکل عبور کنیم.
نماینده مجلس: وضعیت آب شیرین در شرق هرمزگان، خوب نیست
نماینده مردم میناب، رودان، جاسک، سیریک و بشاگرد در مجلس شورای اسلامی نیز اخیرا در نشست کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با گلایه از وضعیت نابسامان آب در شرق هرمزگان گفت: اوضاع آب به‌ویژه در شرق استان اصلا خوب نیست و پیش‌بینی می‌شود با داغ شدن هوا، وضعیت بدتر شود.
سید عبدالکریم هاشمی نخل ابراهیمی، خواستار تخصیص فوری بودجه و حمایت جدی از طرح‌های آب شیرین‌کن در شرق هرمزگان شد و عنوان کرد: در منطقه بشاگرد و مناطق دوردست آن که به استان سیستان و بلوچستان وصل می‌شود، منبع پایدار آبی وجود ندارد؛ مردم چاه‌های کوچکی به خاطر سیلاب در رودخانه‌ها می‌زنند و بعد، از آن بهره‌برداری می‌کنند اما امسال که بارندگی کم بوده و این چاه‌ها نیز خشک شده است، بسیاری از روستاها دچار مشکل شده‌اند که ضرورت دارد هم تانکر بخریم و هم آبرسانی سیار را به طور مستمر و منظم انجام دهیم.
اوضاع آب به‌ویژه در شرق استان اصلا خوب نیست و پیش‌بینی می‌شود با گرم شدن هوا، وضعیت بدتر شود.وی ادامه داد: همچنین برای جبران کم آبی، در شهرستان سیریک و جاسک نیز خواستاریم که هرچه سریع‌تر خط انتقال سد جگین به جاسک راه اندازی‌شود، در رودان، جغین و منطقه رودخانه و بخش هشت‌بندی میناب نیز می‌توان با تامین اعتبار کارهای هرچند کوچک برای آب این مناطق انجام داد.
نماینده مردم شرق هرمزگان در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: در منطقه سیریک و جاسک یک کار دیگر می‌توانیم انجام دهیم و آن هم بحث افزایش خرید تضمینی از آب‌شیرین‌کُن‌های موجود مثل «آب شیرین‌کن زیارت، بونجی، سیریک، کاشی و گابریک» است که آمادگی دارند ظرفیت‌هایشان را افزایش دهند.
کم‌آبی، جدی‌ترین چالش قرن
صمیم ارزانی پژوهشگر مسائل اقتصادی و اهل استان هرمزگان نیز بیان کرد: کم‌آبی به یکی از جدی‌ترین چالش‌های قرن بیست و یکم در سطح جهانی تبدیل شده است و کشور ما ایران نیز از این بحران مستثنی نیست؛ ایران با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره با محدودیت منابع آبی مواجه بوده و در سال‌های اخیر این محدودیت‌ها به بحران تبدیل شده است.
ارزانی اظهار کرد: افزایش جمعیت، توسعه بی‌رویه شهری، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها، فرسودگی زیرساخت‌ها و مدیریت نامناسب منابع آبی، همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا بحران کم‌آبی به یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی کشور و استان هرمزگان تبدیل شود.
وی بیان کرد: کمبود آب در بسیاری از شهرها و روستاهای کشور به مرحله‌ای رسیده است که دولت و نهادهای ذی‌ربط مجبور به اجرای طرح‌های جیره‌بندی آب شده‌اند، موضوعی که پیامدهای سنگینی برای زندگی روزمره مردم دارد.
این پژوهشگر حوزه اقتصادی همچنین با اشاره به اینکه جیره‌بندی آب، یعنی تقسیم‌بندی و محدودسازی دسترسی به آب در بازه‌های زمانی خاص، که در سال‌های اخیر به یکی از سیاست‌های ضروری در برخی از مناطق ایران تبدیل شده است، گفت: در این شرایط، شهروندان تنها در ساعات مشخصی از شبانه‌روز به آب لوله‌کشی دسترسی دارند؛ این وضعیت باعث دشواری‌هایی در انجام امور روزمره مانند آشپزی، نظافت، بهداشت شخصی و حتی آبیاری فضای سبز خانگی شده است. علاوه بر این، فشار روانی ناشی از نبود اطمینان نسبت به تامین دائمی آب، موجب گلایه‌مندی خود مردم می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه در کنار مساله کمبود آب، موضوع کیفیت آب لوله‌کشی نیز به یکی از نگرانی‌های اصلی مردم در برخی مناطق تبدیل شده است، گفت: فرسودگی لوله‌ها، باعث شده که آب خروجی از شیرهای خانگی در بسیاری از مناطق، نه‌تنها طعم و بوی نامطبوعی داشته باشد، در برخی شهرها، خانواده‌ها ناچار به استفاده از فیلترهای تصفیه آب یا خرید آب معدنی شده‌اند که این موضوع هزینه‌های اقتصادی زیادی را به خانوارها تحمیل می‌کند؛ علاوه بر آن، استفاده از آب بی‌کیفیت می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های عفونی، گوارشی و پوستی شود که سلامت عمومی جامعه را تهدید می‌کند.
تامین آب از هوا؛ راهکاری برای مناطق مرطوب
این فعال رسانه ادامه داد: در این شرایط پیچیده، توجه به راه‌حل‌های نوآورانه و پایدار برای تامین آب اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است؛ یکی از فناوری‌هایی که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، سیستم‌های خانگی تامین آب از هوا است. این فناوری بر پایه رطوبت موجود در هوا کار می‌کند؛ یعنی بخار آب موجود در جو را با استفاده از مبدل‌های حرارتی جذب کرده، آن را به مایع تبدیل می‌کند و سپس با عبور از فیلترهای تصفیه، آب آشامیدنی سالم تولید می‌کند.
ارزانی ابراز کرد: دستگاه‌های تامین آب از هوا در ابعاد مختلف، از نوع خانگی تا صنعتی، طراحی و تولید شده‌اند و بدون نیاز به منبع آب زمینی یا لوله‌کشی، می‌توانند به‌طور مستقل آب تولید کنند. این فناوری می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مفید در مناطقی همچون هرمزگان به‌کار گرفته شود.
وی گفت: مزیت دیگر این فناوری، پایداری محیط زیستی آن است؛ چرا که استخراج آب از هوا فرآیندی است که نیاز به حفاری، پمپاژ یا انتقال از راه دور ندارد، آسیبی به منابع طبیعی وارد نمی‌کند و همچنین مصرف انرژی نسبتا کمی دارد.
همچنین در مواقع بحران مانند زلزله یا خشکسالی‌های شدید، می‌توان از این دستگاه‌ها به‌عنوان یک منبع اضطراری آب استفاده کرد؛ با این‌حال، برای توسعه استفاده از این فناوری، نیاز به حمایت‌های دولتی، مشوق‌های مالی، آموزش عمومی و در برخی موارد، اصلاح قوانین واردات یا تولید داخلی این تجهیزات وجود دارد.
ارزانی تصریح کرد: در مجموع، بحران آب در ایران موضوعی نیست که بتوان آن را با راه‌حل‌های مقطعی یا تبلیغات گذرا حل کرد؛ نیاز به نگاه بلندمدت، علمی و جامع به موضوع آب وجود دارد. دولت، نهادهای علمی، بخش خصوصی و شهروندان، همگی باید در این مسیر نقش خود را ایفا کنند.
وی اذعان کرد: ارتقای بهره‌وری مصرف، بهبود زیرساخت‌های آبرسانی، افزایش آگاهی عمومی، توسعه فناوری‌های نوین مانند تامین آب از هوا و همچنین مدیریت دقیق منابع آب زیرزمینی، از جمله گام‌های حیاتی در این مسیر است؛ آینده ایران در گروی تصمیمات امروز ما است؛ اگر امروز برای آب برنامه‌ریزی نکنیم، شاید فردا حتی یک قطره آب هم برای برنامه‌ریزی باقی نمانَد. اما استانی همچون هرمزگان باتوجه به اینکه در ارتفاع صفر و همجوار دریا است، مسلما گزینه‌های متعددی برای تامین آب خوردن دارد.
استان هرمزگان در کرانه آب‌های خلیج فارس و دریای عمان جزو استان‌های کم‌بارش در کشور با میانگین بارندگی سالانه (در سال‌های پربارش حدود ۱۸۰ میلی‌متر و کم بارش کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر) است که حدود ۲ سوم میانگین کشوری را تشکیل می‌دهد.
میانگین سالانه بارش‌های دنیا بیش از ۸۵۰ میلی‌متر است اما با توجه به شرایط اقلیمی و گرم و خشک ایران، میزان بارندگی حدود ۲۴۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر کمتر از یک سوم میانگین جهانی است و این خود به خود، موضوع دسترسی به تامین آب و موضوع آب شیرین و قابل آشامیدن برای مردم را سخت می‌کند.
خشکسالی نزدیک به سه دهه و وضعیت نامطلوب بارش‌های سال‌های اخیر و سال آبی جاری به حدی رسیده است که حجم آب سدهای مهم و بزرگ هرمزگان از جمله سد استقلال میناب و شمیل و نیان بندرعباس را به صفر رسانده است.
درحال حاضر سالانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب از منابع مختلف برای تامین آب آشامیدنی مردم هرمزگان تولید، انتقال و توزیع می‌شود؛ از این میزان ۴۰ درصد از طریق چاه‌ها، ۳۵ درصد از طریق آب شیرین‌کن‌ها و ۲۵ درصد نیز از محل منابع سدها و بخشی از چشمه‌ها است؛ هرمزگان با ۱۴ شهرستان و ۱۴ جزیره در خلیج همیشه فارس، بیش از ۲ میلیون نفر جمعیت دارد و از آن به عنوان پایتخت اقتصادی و دروزاه پیشرفت ایران یاد می‌شود.
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.