فرسودگی ناوگان دریایی ؛ مانعی بزرگ در مسیر توسعه تجارت دریایی

سی نیوز–گزارش تحلیلی – ناوگان دریایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای تجارت بین‌المللی و حمل‌ونقل کالا، نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی هر کشوری ایفا می‌کند. بااین‌حال، فرسودگی ناوگان دریایی کشورمان ایران به یکی از موانع اصلی در تحقق این ظرفیت‌ها تبدیل شده است. این گزارش با بررسی ابعاد مختلف این مسئله، تأثیرات آن بر اقتصاد کشور و راهکارهای پیشنهادی برای بهبود شرایط را ارائه می‌کند.

ناوگان دریایی کشورمان ایران، شامل کشتی‌های نفتکش، کانتینری، فله‌بر، و خدمات بندری، با میانگین سنی ۱۸ تا ۲۲ سال یکی از قدیمی‌ترین ناوگان‌های منطقه محسوب می‌شود. این در حالی است که استانداردهای جهانی، عمر مفید کشتی‌ها را کمتر از ۱۵ سال تعریف می‌کنند. بسیاری از کشتی‌ها با مشکلات فنی، هزینه‌های بالای تعمیر و نگهداری، و بهره‌وری پایین مواجه هستند.

همچنین تحریم‌های بین‌المللی، عدم دسـترسی به فناوری‌هـای روز، و کمبود سرمایه‌گذاری در صنعت کشتیرانی از دلایل اصلی فرسودگی این ناوگان به‌شمار می‌روند. کشتی‌های قدیمی، علاوه بر کاهش توان رقابتی در بازارهای جهانی، به دلیل مصرف بالای سوخت و تولید آلاینده‌های زیست‌محیطی، چالش‌های بیشتری ایجاد می‌کنند.

کارشناسان معتقدند که سیاست‌های ناکارآمد در حمایت از صنعت کشتیرانی و تحریم‌های طولانی‌مدت، عوامل اصلی این وضعیت هستند. یک کارشناس حمل‌ونقل دریایی، می‌گوید: “فرسودگی ناوگان دریایی ایران نه‌تنها مانعی برای توسعه اقتصادی است، بلکه باعث افزایش وابستگی به کشورهای خارجی در تأمین خدمات حمل‌ونقل می‌شود.”

علاوه بر این، دیگر کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که تقویت زیرساخت‌های بندری و همکاری با مؤسسات بین‌المللی می‌تواند گامی مؤثر در نوسازی ناوگان باشد. تجربه دیگر کشورها نشان داده است که استفاده از مشوق‌های مالیاتی برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، تأثیر مثبتی بر روند بهبود ناوگان دریایی دارد.

پیامدهای اقتصادی و تجاری

فرسودگی ناوگان دریایی ایران تأثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر اقتصاد کشور دارد:

کاهش درآمدهای ارزی: محدودیت در استفاده از ناوگان دریایی برای حمل‌ونقل بین‌المللی، منجر به کاهش درآمدهای ارزی کشور شده است.
افزایش وابستگی به شرکت‌های خارجی: فرسودگی کشتی‌ها باعث شده تا ایران در زمینه حمل‌ونقل کالا، وابستگی بیشتری به ناوگان خارجی داشته باشد.
افت صادرات و واردات: مشکلات حمل‌ونقل دریایی تأثیر منفی بر حجم تجارت خارجی کشور گذاشته و هزینه‌های لجستیکی را افزایش داده است.
کاهش جذب سرمایه‌گذاری خارجی: عدم توانایی ارائه خدمات باکیفیت و به‌روز در بخش حمل‌ونقل دریایی، انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی را کاهش داده است.

برای ارائه راهکارهای پیشنهادی که از کلیشه‌ای بودن فاصله بگیرد و بیشتر متمرکز و عملی باشد، می‌توان به مواردی اشاره کرد که به وضعیت ویژه ناوگان دریایی ایران توجه بیشتری دارند و همچنین راه‌های مشخصی برای اجرای آن‌ها در نظر گرفته شوند. در این راستا، موارد زیر می‌تواند راهگشا باشد:

اولویت‌بندی نوسازی بر اساس نوع ناوگان:
- نفتکش‌ها: اولویت‌دهی به نوسازی ناوگان نفتکش‌ها به دلیل اهمیت آن‌ها در صادرات نفت و محصولات پتروشیمی. پیشنهاد می‌شود که قراردادهای بلندمدت برای خرید کشتی‌های جدید و انعقاد همکاری‌های مشترک با شرکت‌های خارجی برای ساخت نفتکش‌های سبز (با قابلیت استفاده از سوخت‌های پاک مانند LNG) منعقد شود.
- کشتی‌های کانتینری: برای این بخش، پیشنهاد می‌شود به جای خرید کشتی‌های جدید، تلاش‌هایی برای افزایش بهره‌وری از کشتی‌های موجود از طریق ارتقاء تجهیزات و استفاده از فناوری‌های هوشمند برای مدیریت بهتر بار و زمان‌بندی حمل و نقل صورت گیرد.
ایجاد و توسعه یک مرکز ملی تحقیق و توسعه در صنعت کشتیرانی: این مرکز می‌تواند به‌عنوان هاب نوآوری برای استفاده از فناوری‌های جدید مانند سیستم‌های هوشمند برای پیش‌بینی نیازهای تعمیر و نگهداری کشتی‌ها، بهبود کارایی سوخت، و مدیریت ایمنی عمل کند. همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی بین‌المللی نیز می‌تواند به سرعت استفاده از تکنولوژی‌های نوین را تسریع کند.
تقویت همکاری با شرکت‌های بیمه و تأمین مالی داخلی و خارجی: ایجاد سازوکارهای ویژه برای جذب سرمایه‌گذاری و تسهیلات مالی برای نوسازی ناوگان، به‌ویژه برای کشتی‌های بزرگ که نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه بالا دارند. شرکت‌های بیمه می‌توانند در این فرآیند با ارائه پوشش‌های بیمه‌ای خاص، ریسک‌های نوسازی را کاهش دهند.
تشویق به ایجاد ناوگان هیدروژن و الکتریکی: به‌عنوان گام بلندمدت، برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی کشتی‌های با سوخت هیدروژن و الکتریکی می‌تواند به کاهش آلودگی و هزینه‌های سوخت کمک کند. همکاری با شرکت‌های فناوری برای توسعه این نوع کشتی‌ها و تضمین تسهیلات مالی به شرکت‌های کشتیرانی در این مسیر ضروری است.
ایجاد شبکه‌ای از بندرهای سبز: توسعه و ارتقاء زیرساخت‌های بندری به‌گونه‌ای که بتوانند به‌طور مؤثر از کشتی‌های با سوخت‌های سبز و تکنولوژی‌های نوین حمایت کنند. این شبکه می‌تواند شامل بنادر سبز (Green Ports) باشد که به کشتی‌ها تسهیلاتی برای بارگیری و تخلیه سریعتر و کم‌هزینه‌تر ارائه دهند.
استفاده از قراردادهای مشارکت عمومی و خصوصی (PPP): استفاده از مدل‌های مشارکت عمومی و خصوصی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی جهت نوسازی ناوگان؛ این مدل‌ها می‌توانند به تأمین منابع مالی و انتقال فناوری کمک کنند، به‌ویژه برای پروژه‌های ساخت کشتی‌های جدید یا ارتقاء ناوگان موجود.
ایجاد سیستم‌های هوشمند برای پیش‌بینی مشکلات فنی و کاهش هزینه‌ها: ایجاد سیستم‌های نظارت و پیش‌بینی برای شناسایی نیازهای تعمیرات قبل از وقوع مشکلات عمده، می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش عمر مفید کشتی‌ها کمک کند. این سیستم‌ها با استفاده از داده‌های بزرگ و تحلیل‌های پیشرفته می‌توانند زمان مناسب برای تعمیرات و بهینه‌سازی عملکرد کشتی‌ها را مشخص کنند.

در نهایت، نوسازی ناوگان دریایی نه تنها منجر به افزایش توان رقابتی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی خواهد شد، بلکه مسیر توسعه پایدار را برای ایران در تجارت جهانی هموار می‌کند. این فرآیند نیازمند همکاری همه‌جانبه بخش دولتی و بخش خصوصی و و همچنین اجرای سیاست‌های استراتژیک در سطوح مختلف است تا بتوانیم از ظرفیت‌های بی‌نظیر خود در زمینه حمل‌ونقل دریایی بهره‌برداری کرده و جایگاه خود را در اقتصاد جهانی تثبیت نماید.