تکرار تراژدی دریاچه آرال برای کاسپین

سی نیوز–تحلیل– دریای کاسپین ، بزرگ‌ترین دریاچه جهان به شدت با کاهش سطح آب مواجه است. این گزارش به بررسی عوامل موثر بر این پدیده و پیامدهای آن بر کشورهای حاشیه دریای کاسپین ، به‌ویژه ایران، می‌پردازد. این تغییرات نه تنها ناشی از عوامل طبیعی بلکه به طور چشمگیری تحت تأثیر فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی قرار دارد.

کاهش سطح دریای کاسپین

طی سال‌های اخیر، سطح دریای کاسپین به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. دانشمندان اروپایی پیش‌بینی می‌کنند که تا پایان قرن ۲۱، سطح آب این دریا ممکن است بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش یابد. این کاهش، سطح دریا را به یک سوم مساحت کنونی کاهش خواهد داد. این تغییرات موجب می‌شود که باکو، پایتخت آذربایجان، به شهری غیر بندری تبدیل شود و بخش شمالی دریای کاسپین به طور کامل ناپدید گردد.

دلایل کاهش سطح

1- کاهش ورودی آب از رودخانه‌ها: رودخانه‌های بزرگی مانند ولگا و اورال که حدود ۹۰٪ آب دریای کاسپین را تأمین می‌کنند، به دلیل ساخت سدها و مخازن آب، کاهش جریان داشته‌اند.

2- تبخیر سریع‌تر آب: افزایش دما به دلیل گرم شدن زمین باعث تبخیر بیشتر آب از سطح دریا می‌شود.

3- افزایش دمای سطحی: از بین رفتن پوشش یخی در زمستان‌ها نیز به این مشکل دامن زده است.

پیامدها و تأثیرات بر ایران

کاهش سطح دریای کاسپین پیامدهای متعددی برای منطقه و کشورهای حاشیه‌ای دارد. ایران به عنوان یکی از کشورهای حاشیه دریای کاسپین با تهدیدات جدی زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مواجه است:

زیست‌محیطی

– از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی: کاهش سطح آب دریای کاسپین به نابودی زیستگاه‌های طبیعی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری منجر می‌شود. کاهش تنوع زیستی و خطر انقراض گونه‌های خاصی مانند ماهیان خاویاری از پیامدهای احتمالی این پدیده است.

– تغییرات در اکوسیستم‌های ساحلی: کاهش سطح آب موجب تغییرات گسترده در اکوسیستم‌های ساحلی، مانند تالاب‌ها و مناطق مرطوب، خواهد شد که می‌تواند به از بین رفتن این زیست‌بوم‌ها و کاهش منابع آبی مورد نیاز حیات وحش منجر شود.

اقتصادی

1- تأثیر بر حمل و نقل دریایی: کاهش سطح آب ممکن است باعث شود که بنادر و مسیرهای دریایی ایران کمتر قابل استفاده باشند، که می‌تواند تجارت دریایی و حمل و نقل کالاها را تحت تأثیر قرار دهد.

2- کاهش منابع ماهیگیری: کاهش سطح آب دریای کاسپین باعث کاهش ذخایر ماهیان و به خصوص ماهیان خاویاری می‌شود که تأثیر مستقیم بر صنعت ماهیگیری و تولید خاویار ایران دارد.

3- کاهش درآمدهای گردشگری: سواحل دریای کاسپین یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در ایران است. کاهش سطح آب و تغییرات در خطوط ساحلی می‌تواند منجر به کاهش تعداد گردشگران و در نتیجه کاهش درآمدهای حاصل از گردشگری شود.

اجتماعی

– مشکلات معیشتی :بسیاری از جوامع محلی در شمال ایران به دریا و منابع آن وابسته هستند. کاهش سطح آب دریای کاسپین می‌تواند منجر به بیکاری و مشکلات معیشتی برای ساکنین این مناطق شود.

– مهاجرت‌های اجباری: تغییرات زیست‌محیطی و اقتصادی ممکن است به مهاجرت‌های اجباری مردم از مناطق ساحلی به دیگر مناطق منجر شود، که این خود مشکلات اجتماعی جدیدی ایجاد خواهد کرد.

اقدامات و پیشنهادات

برای مقابله با بحران کاهش سطح دریای کاسپین و جلوگیری از پیامدهای منفی آن، ایران و دیگر کشورهای حاشیه دریای کاسپین باید اقدامات جدی و هماهنگی‌های بین‌المللی را در نظر بگیرند:

– مدیریت بهتر منابع آب: بازنگری در ساخت و مدیریت سدها و مخازن روی رودخانه ولگا و اورال ضروری است.

– کاهش فعالیت‌های صنعتی مخرب: کاهش برداشت آب توسط صنایع بزرگ و جلوگیری از آلودگی رودخانه‌ها و دریا ضروری است.

– توسعه پژوهش‌های علمی و همکاری‌های بین‌المللی: ایجاد مؤسسات پژوهشی مشترک برای مطالعه مشکلات دریای کاسپین و تدوین راهکارهای مناسب.

– مشارکت جوامع محلی: افزایش آگاهی و مشارکت مردم محلی در حفاظت از منابع آبی و محیط زیست دریای کاسپین.

وضعیت بحرانی دریای کاسپین نیازمند توجه فوری و اقدامات هماهنگ بین‌المللی است. عوامل طبیعی و انسانی هر دو در کاهش سطح این دریا نقش دارند و تنها با مدیریت هوشمندانه و همکاری کشورهای منطقه می‌توان از بروز فاجعه‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جلوگیری کرد. با توجه به اهمیت حیاتی دریای کاسپین برای ایران و سایر کشورهای حاشیه‌ای، اقدامات جدی برای حفظ و مدیریت پایدار این منبع ارزشمند ضروری است.