وقتی اعداد سخن می گویند؛ چرا نام ایران در لیست بزرگترین بنادر جهان وجود ندارد؟!

تحلیل تجاری سی نیوز از نمودار های شلوغ‌ترین بنادر کانتینری دنیا از ۱۹۷۰ تا ۲۰۲۱وبررسی چرایی لزوم سرمایه گذاری دولتی، خصوصی و خارجی در صنعت حمل و نقل کانتینری دریایی در ایران

 جهان از اوایل دهه ۱۹۷۰ با یک تحول بزرگ در حوزه حمل و نقل بین‌المللی روبرو بوده است؛ تحولی که با ظهور کانتینرسازی، یکی از بزرگترین نوآوری‌های صنعت حمل و نقل، روی داده است. از آن زمان تا کنون، این صنعت به یکی از مهمترین عوامل ارتقاء تجارت جهانی تبدیل شده و تأثیرات ژئوپلیتیکی و اقتصادی گسترده‌ای را به همراه داشته است.

لیست لوید، به عنوان یکی از معتبرترین منابع در زمینه حمل و نقل کانتینری، از سال ۱۹۷۳ به بعد، تغییرات بزرگ در حجم حمل‌ونقل کانتینری را رصد کرده است. در این مقاله، به بررسی مسیر تکامل این صنعت از اوایل دهه ۱۹۷۰ تا کنون  و مقایسه بنادر برتر دهه‌های گذشته با بنادر برتر امروزی و بررسی تغییرات در حجم و مسیر تجارت کانتینری می‌پردازیم.

بنیان‌گذاری این صنعت برای اولین بار با تبدیل کشتی Ideal-X توسط مالکوم مک‌لین در سال ۱۹۵۶ آغاز شد و از آن زمان به بعد، صنعت کانتینرسازی به یکی از پرشتابترین و موثرترین عوامل توسعه تجارت جهانی تبدیل شد.

این رشد فراتر از حجم حمل و نقل فیزیکی بوده و تأثیرات عمیقی بر اقتصاد جهانی و رونق تجارت بین‌المللی داشته است.

در این نوشتار، به بررسی تحولات حجم حمل و نقل کانتینری از دهه‌های گذشته تا امروز پرداخته و اثرات آن بر توسعه صنعت، جغرافیای تجارت جهانی و تغییرات سیاسی و اقتصادی می پردازیم.

 

اولین گام ؛ استاندارد سازی

پس از ظهور Ideal-X که برجسته‌ترین مورد در حمل و نقل کانتینری بود، کشتی‌های حامل کانتینر به سرعت آغاز به فعالیت در امتداد سواحل اطلس آمریکا و خلیج مکزیک کردند.

مارک لوینسون، تاریخ‌نگار، اقتصاددان و نویسنده معروف، می گوید که آزمون و خطاهایی در سواحل غربی آمریکا از کالیفرنیا تا هاوایی، و همچنین از سواحل شرقی آمریکا به پورتوریکو انجام پذیرفت و مسیرهایی که با حمل و نقل ریلی نمی شد از آنها استفاده کرد با کشتی های حامل کانتینر این مهم تحقق پیدا کرد.

همچنین این صنعت(کانتینرسازی) تا دهه ۱۹۶۰، نه تنها در آمریکا و سرزمین‌های تابعه آن بلکه طور بین‌قاره‌ای گسترش یافت.

یکی از موارد حیاتی در این توسعه، استانداردسازی کانتینر بود که ابتدا در آمریکا و سپس در اروپای غربی و ژاپن و در نهایت از طریق سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO) انجام شد، جایی که بر سایزهای استاندارد ۲۰ و ۴۰ فوت یا کانتینرهای ISO امروزی توافق شد.

 استانداردسازی، عنصر اساسی دیگری بود که باعث آزاد شدن سرمایه شد. قبل از اینکه استانداردهای معینی وجود داشته باشد، سرمایه‌گذاران خصوصی بسیار کمتر تمایل به سرمایه‌گذاری در یک صنعتی با چنین معیار هایی داشتند. اما بلافاصله پس از ایجاد استانداردهای کانتینر، ثروت به صنعت حمل و نقل جاری شد و حمل و نقل کانتینری به سرعت گسترش یافت.

 این کمک کرد تا تجارت دریایی در اقیانوس اطلس در دهه ۱۹۶۰ به شدت تحرک پیدا کند ؛ به گونه‌ای که حمل و نقل بار ریلی و جاده ای در فاصله‌ی چند سال تقریباً به طور کامل ناپدید شد. بنادر کانتینری در اروپای شمالی به وجود آمدند تا این تجارت را خدمت رسانی کنند، از جمله در شهرهای رتردام، لندن و برمنهاون، همچنین فعالیت در بنادر پیشتاز در سواحل آتلانتیک و خلیج مکزیک ، به طور قابل توجهی افزایش یافت.

 ورود کشور های آسیایی

زمانی که آسیا به بازار کانتینرها پیوست، فرصت‌های جدیدی برای توسعه تجارت و تبادلات بین‌المللی فراهم شد. این واردات و صادرات گسترده‌تری را به وجود آورد که به رشد اقتصادی منطقه و کشورهای دیگر کمک کرد. علاوه بر این، با باز شدن آسیا به تجارت بین‌المللی، شبکه‌های تجاری جدیدی شکل گرفتند و رونق تجارت در منطقه بهبود یافت.

در مجموع، ورود آسیا به عرصهٔ تجارت کانتینری نشان از تغییرات عظیم در تجارت جهانی داشت. این تغییرات، با ایجاد فرصت‌های جدید و ارتقای تبادلات بین‌المللی، به توسعه اقتصادی و تقویت ارتباطات بین کشورها کمک می کرد و نقش مهمی در شکل‌گیری جهانی شدن اقتصادها داشت.

 در اوایل دهه ۱۹۸۰، در حالی که بنادر اصلی در آمریکا و اروپای شمالی همچنان بزرگترین حجم حمل و نقل را سالانه ثبت می‌کردند ؛ با رتردام به عنوان بزرگترین بندر جهان نیویورک-نیوجرسی را کنار زده و همزمان بنادر آسیای شرقی شروع به رشد سریع کردند.

 رشد صنعتی در آسیای شرقی منجر به رشد بنادری مانند کوبه و یوکوهاما در ژاپن، کائوشیونگ در تایوان، و همچنین بوسان در کره‌ی جنوبی شد.

 سنگاپور هم همزمان در حال صعود بود. آقای لوینسون توضیح می‌دهد که تصمیم بریتانیا در اوایل دهه ۱۹۷۰ برای خروج از پایگاه‌های نظامی خود در جنوب‌شرق آسیا تأثیر زیادی بر این کشور داشت.

سنگاپور فرصتی را برای تبدیل شدن به یک مرکز حمل و نقل برای تجارت منطقه‌ای  که می‌توانست به اقتصاد آن سود فراوانی برساند بدست آورد و تبدیل به مدلی شد که جهان از آن الگو گرفت .

موفقیت سنگاپور در بازار حمل و نقل، باعث رشد بنادر آن به بزرگترین بندر جهان در دوره‌هایی در دهه ۱۹۹۰ و آغاز قرن ۲۱ شد. در واقع، سنگاپور از سال ۱۹۸۸ تا به امروز در بین بزرگ‌ترین بنادر کانتینری شلوغ جهان بوده است.

صعود سنگاپور همزمان با صعود هنگ کنگ بود، که همچنین در طول این دوره چندین بار به بالاترین میزان حجم حمل و نقل رسید.

قبل از آنکه چین در دهه ۱۹۹۰ اقتصاد خود را کمی باز کند، صادرات چین به هنگ کنگ حمل می‌شد، که در واقع دروازهٔ تجاری آن به دنیا شد.

آقای لوینسون اضافه می‌کند که هرچند صنعت زیادی در چین وجود داشت، اما هنگ کنگ یکی از مکان‌های اصلی زیرساختی برای صنایع ژاپنی و آمریکایی بود.

 در دهه ۱۹۹۰، دوران طلایی حمل و نقل کانتینری آغاز شد، زیرا تجارت جهانی رونق گرفت. محصولات بیشتر و بیشتر به طور اقتصادی معامله می‌شدند، و صنایع تولیدی در کشورهای در حال توسعه در آسیای شرقی به شدت گسترش یافت.

 

کانتینری‌سازی حمل و نقل باعث شد حمل و نقل کالاهای تولیدی در آسیای شرقی  رشد بسیاری پیدا کند .

 مصرف‌کنندگان غربی از محصولاتی مانند تلویزیون و لوازم خانگی، لباس، کفش و مبلمانی که از سوی دیگر جهان حمل می‌شدند به طور آسان و ارزان بهره می بردند و حجم حمل و نقل در بنادر کانتینری به شدت افزایش یافت.

در سال ۱۹۹۰، حجم کل حمل و نقل کانتینری جهان زیر ۱۰۰ میلیون تن بود و تا آغاز قرن بیست و یکم، این عدد بیش از دو برابر شده بود و به حدود ۲۵۰ میلیون تن نزدیک شد.

 موفقیت کانتینری‌سازی در دهه ۱۹۹۰ جلب توجه چین را به خود نشان داد، جایی که بحث‌های زیادی در مورد چگونگی بهره‌برداری از این صنعت در حال گسترش صورت می‌گرفت.

در اواخر دهه ۱۹۹۰، چین شروع به سرمایه‌گذاری سنگین در زیرساخت‌های بنادر کرد. ترمینال‌های کانتینری بزرگی در سراسر سواحل آن توسعه یافتند که به تجارت صادراتی پر رونق کمک کردند و چین به عنوان کارخانه جهان شناخته شد. 

در سال ۲۰۱۰، شانگهای سنگاپور را به عنوان بزرگترین بندر کانتینری جهان جایگزین کرد ، که تا به امروز اینطور مانده است  و حداقل شش بندر چینی در میان بزرگترین بنادر جهان در اصطلاحات حجم سالانه حمل و نقل قرار دارد.

 

 صعود اقتصادی چین در اوایل قرن جاری به همراه ادامه شتاب تجارت کانتینری روی داد. زنجیره‌های تأمین جهانی پیچیده‌تر و جامع‌تر شدند و از رشد سریع تجارت الکترونیک حمایت می کردند.

 در دهه ۲۰ میلادی همانند دهه‌های گذشته ، حجم حمل و نقل کانتینری به طور مداوم به نسبت رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) پیشی گرفت و  با پایان آن دهه، حجم حمل و نقل کانتینری به بیش از ۵۰۰ میلیون تی‌یو در سال افزایش یافت.

 تنها توقفی که در سال ۲۰۰۹ رخ داد، مربوط به بحران مالی جهانی بود که منجر به نخستین کاهش سالانه حجم حمل و نقل کانتینری از آغاز تا کنون شد البته نباید ویروس کویید را هم در توفق مقطعی کاهش سالانه حجم حمل و نقل کانتینری نادیده گرفت.

 اکنون، بنادر چین  بزرگترین بنادر جهان را تشکیل می‌دهند و بیش از یک چهارم از تراکم تجارت توسط ۱۰۰ بندر را به خود اختصاص داده‌اند.

چرا نام ایران در لیست بزرگترین بنادر جهان وجود ندارد؟!

غیاب ایران از لیست بزرگترین بنادر جهان و حضور نداشتن در رتبه‌بندی تراکم تجارت جهانی به عوامل متعددی برمی‌گردد.

 برخی از این عوامل عبارتند از:

1. ظرفیت بنادر: بنادر ایران، در مقایسه با برخی از کشورهایی که در لیست بزرگترین بنادر جهان حضور دارند، ظرفیت و تجهیزات کمتری دارند. این ممکن است توسعه صنعت حمل و نقل کانتینری را محدود کند و این بخش نیازمند سرمایه گذاری های بلند مدت است.

 2. تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی: تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی بر ایران اثر گذاشته و باعث محدودیت‌هایی در حمل و نقل کانتینری شده است، از جمله محدودیت‌های مربوط به دسترسی به تجهیزات حمل و نقل مدرن و فناوری‌های پیشرفته.

 3. عوامل جغرافیایی: موقعیت جغرافیایی ایران، به عنوان یک کشور داخلی در منطقه، ممکن است باعث کاهش جذابیت برای شرکت‌های حمل و نقل کانتینری شود.

 4. عوامل سیاسی و امنیتی: عوامل سیاسی و امنیتی، از جمله ناپایداری در منطقه و تنش‌های بین‌المللی، ممکن است باعث کاهش حضور ایران در این صنعت شود.

 به طور کلی، ترکیبی از عوامل اقتصادی، سیاسی، و جغرافیایی منجر به غیاب ایران از رده‌بندی بزرگترین بنادر جهان شده است.

 ایران چگونه در صنعت حمل و نقل کانتینری پیشرفت خواهد کرد؟!

توسعه و بهبود صنعت حمل و نقل کانتینری می‌تواند بهره‌وری اقتصادی و رشد اقتصادی را تقویت کند و برای افزایش حضور در این صنعت و ایجاد ارزش افزوده بیشتر، می‌توان اقدامات زیر را در نظر گرفت:

 1. توسعه زیرساخت‌ها: افزایش ظرفیت و بهبود تجهیزات و زیرساخت‌های بنادر و تسهیلات حمل و نقل می‌تواند توسعه حمل و نقل کانتینری را تسریع بخشد.

2. تسهیلات مالی و سرمایه‌گذاری: ایجاد تسهیلات مالی مناسب و جذاب برای سرمایه‌گذاری در صنعت حمل و نقل کانتینری، از جمله تسهیلات اعطایی، امکانات حمایتی و مالیاتی، می‌تواند جذابیت سرمایه‌گذاری را افزایش دهد.

3. تقویت همکاری‌های بین‌المللی: برقراری همکاری‌های فنی، تجاری و اقتصادی با کشورها و شرکت‌هایی که در حوزه حمل و نقل کانتینری تجربه و توانمندی دارند، می‌تواند به انتقال فناوری، افزایش دسترسی به بازارهای جهانی و تقویت قدرت رقابتی کمک کند.

4. حفظ و تقویت امنیت و استقرار سیاسی: تقویت امنیت در بنادر و مسیرهای حمل و نقل، همچنین ایجاد استقرار سیاسی و اقتصادی، اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش داده و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را تسهیل می‌کند.

5. توسعه فناوری و نوآوری: بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و نوآوری در حوزه حمل و نقل کانتینری، از جمله بهینه‌سازی فرآیندها، استفاده از هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء، می‌تواند به بهبود کارایی و کاهش هزینه‌ها کمک کند.

 

به طور کلی، برای توسعه حمل و نقل کانتینری و افزایش حضور ایران در این صنعت، نیاز است که سیاست‌ها و برنامه‌های مؤثری در زمینه‌های فوق اجرا شود که به برنامه ریزی بلند مدت نیاز دارد.

مسئولان امر باید در نظر بگیردند که توسعه صنعت حمل و نقل کانتینری می‌تواند به رشد اقتصادی، افزایش توان تولیدی و صادرات، ایجاد اشتغال و جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند که همگی اثرات مثبتی بر اقتصاد کشور خواهد داشت تا بتواند بخشی از چرخه اقتصادی معیوب کشوررا به ساحل آرامش برساند!