۱۴ آذر روز جهانی خاک/ خسارت ۶۰ هزار میلیارد تومانی تخریب خاک به اقتصاد ایران

عضو هیئت علمی پژوهشکده آبخیزداری معتقد است اگر خاک نباشد آب هم در دسترس نخواهد بود و توسعه کشور محتاج حفظ کمیت و کیفیت خاک اراضی کشور است.

به گزارش سی نیوز به نقل از خبرگزاری تسنیم ، حمیدرضا پیروان عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری به مناسبت روز جهانی خاک 5 دسامبر مطابق با 14 آذر نوشت:

خاک یک ماده طبیعی و معدنی است که امکان رشد گیاه در آن فراهم است. این ماده خدمات زیست بومی متعددی را ارائه می کند که زندگی بر روی زمین را امکان پذیر می نماید. خاک دارای اجزائ مختلف معدنی متشکل از کانی ها، آب، هوا و میکرو و ماکروارگانیسم ها است که طی فرآیند هوازدگی از سنگ های مادر تحت تاثیر عوامل مختلف مانند نوع سنگ مادر، شیب، اقلیم (بارش و رطوبت و دما)، زمان، میزان پوشش گیاهی و فعالیت های میکروارگانیسم ها تشکیل می شود. اهمیت خاک در میزان و نوع خدماتی است که به ما ارائه می کند.

وضعیت کیفی خاک های ایران

از عرصه 160 میلیون هکتار اراضی سطح کشور، 90 میلیون هکتار مرتع، 12.4 میلیون هکتار جنگل، 18.5 میلیون هکتار اراضی قابل کشت، 32.5 میلیون هکتار بیابان و 11.6 میلیون هکتار ماسه های روان و کفه های نمکی است . از مراتع موجود 56.31 هکتار مراتع بد، 7.2 میلیون هکتار مرتع خوب و 21.45 میلیون هکتار اراضی مرتعی متوسط داریم . با یک حساب سرانگشتی با جمع اراضی مراتع خوب، جنگل و اراضی قابل کشت( و البته بدون محدودیت) می توان گفت که حدود 32 میلیون هکتار اراضی با خاک خوب در کشور وجود دارد که حدود 20 درصد سطح کشور را در بر می گیرد.

وضعیت فرسایش خاک در ایران

عوامل مختلف در امر فرسایش خاک به خصوص در سطح کشور وجود دارد. عوامل به دو دسته زمین زاد و انسانزاد تقسیم می شود. عوامل زمین زاد که به ذات کشور ایران بر می گردد در ایران بیش از 70 درصد سازندهای زمین شناسی حساس به فرسایش هستند. الگوی بارش های رگباری در ایران یکی دیگر از عوامل فرسایش خاک است. اقلیم گستره خشک در ایران و نبود پوشش گیاهی مناسب در سطح خاک کشور عامل دیگری است که در فرسایش خاک دخیل است. از مهم ترین عوامل انسانزاد می توان به تغییر کاربری اراضی در کشور و خسارات ناشی از بهره برداری نامتعادل از آب و خاک در عرصه های حوزه های آبخیز کشور اشاره کرد.

بررسی ها و اندازه گیری میدانی در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در سطح پلات های صحرایی نشان داده که تبدیل مراتع به دیم و نهایتاً تبدیل این اراضی به دیم های کم بازده سبب 7 برابر شدن میزان فرسایش خاک نسبت به مراتع قبلی است. امنیت غذایی و جلوگیری از روند بیابانزایی و هجوم ماسه های روان و تولید گرد و غبار و کاهش خسارات سیل همگی نیازمند اجرای برنامه حفاظت خاک است. خاک بستر تولید و حفظ و نگهداشت آب در کشور کم باران ایران نیز محسوب می شود. اگر خاک نباشد آب هم در دسترس نخواهد بود و توسعه کشور در همه زمینه ها محتاج حفظ کمیت و کیفیت خاک اراضی کشور است.

به طور متوسط در سطح کشور به ازای هر هکتار وسعت در سال 16 تن خاک فرسایش می یابد. میزان هدررفت خاک در اروپا بر اساس نتیجه یک محقق این میزان هدررفت سالانه به ازای هر هکتار زمین 2.46 تن است. مقایسه سرزمین اروپا با بارش سالانه چند برای نسبت به کشور ایران و با پوشش گیاهب مناسب نشان می دهد که کشوری مانند ایران با همه محدویت های اقلیمی و مکانی حدود 6 برابر دارای فرسایش خاک است. این مهم اهمیت توجه به موضوع را نشان می دهد. سالانه 2 میلیارد تن فرسایش در کشور رخ می دهد. ارزش خسارت فرسایش خاک براساس برآورد بخشی از خدمات خاک توسط وزارت کشاورزی آمریکا به ازای هر تن فرسایش خاک 28 دلار خسارت برآورد شده است. با احتساب 2 میلیارد تن فرسایش سالانه خاک در ایران و بر مبنای دلار 30 هزار تومان، خسارت سالانه فرسایش خاک در ایران 60 هزار میلیارد تومان می شود که می توان گفت که معادل بودجه سال 1397 کشور ، سالانه خسارت فرسایش خاک داریم.

به طور متوسط سالانه 0.76 درصد از حجم مخازن ما از رسوب پر می شود. به عبارتی هر سال چیزی حدود یک سد در سال را از دست می دهیم. سد کارده حدود 4 درصد، سد جیرفت حدود 3 درصد و برخی سد ها مانند سد سفید رود وضعیت بدتری دارد. سد سفید رود یکی از رسوبگیرترین سدهای دنیا است برای مثال در سال 1359 درست پس از 17 سال بهره برداری حدود 700 میلیون متر مکعب رسوب در سد ته نشین شد که یعنی 40 درصد ظرفیت مخزن سد پر شد.

ضرورت اهتمام به اجرای مدیریت جامع حوزه آبخیز

بنابراین از دولت توقع می رود که اقدامات عملی مناسب برای اجرای قانون حفاظت از خاک مصوب سال 1398 را بکار ببندد و در مورد مسئله فرونشست زمین که یک عامل مهم در ازدست دادن اراضی مستعد کشاورزی ایران محسوب می شود نسبت به تصویب قانون و اجرای مدیریت جامع حوزه های آبخیز کشور اهتمام بورزد و از بخشی نگری سازمان ها و ذیربطبان عرصه های حوزه آبخیز ممانعت نماید و حکمرانی جامع منابع آب و خاک و پوشش گیاهی و منابع انسانی را در دستور کار خود قرار دهد.