گسست ترانزیتی در مسیر ریلی تجارت ایران و روسیه
در حال حاضر بیش از 55 درصد از صادرات کالاهای ایرانی از مسیر «زمینی» مرز آستارا انجام میشود و سهم صادرات از مسیر «ریلی» پایین است اما با تکمیل خط آهن قزوین-رشت-آستارا می‌توان ظرفیت صادرات به روسیه از طریق حمل و نقل ریلی را افزایش داد.
به گزارش سی نیوز به نقل از خبرگزاری فارس، بررسی حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه نشان می‌دهد که نه تنها تحریم مانعی جدی برای تعاملات تجاری دو کشور نیست بلکه اتفاقا در برهه‌های تحریمی تعاملات تجاری ایران و روسیه افزایش نیز پیدا کرده است. به طور مثال صادرات ایران به روسیه در سال 2020 در شرایط اعمال شدیدترین تحریم‌ها، به یکباره از عدد 390 میلیون دلارِ سال 2019 با رشد 105 درصدی مواجه شده و به 800 میلیون دلار رسیده است.
این موضوع نشان می‌دهد که در صورت وجود عزم کافی از طرف مسئولان دولت ایران و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای گسترش تعاملات تجاری، اتفاقا روس‌ها تمایل دارند که کالاها و محصولات ایرانی را جایگزین نمونه مشابه اروپایی کنند تا در جنگ تحریمی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه آنها، وابستگی خود به غربی‌ها را کاهش دهند.
*لزوم تنوع‌سازی مسیرهای ترانزیتی صادرات ایران به روسیه
در بخش چهارم از پرونده «میدان سرخ» با عنوان «2 ماموریت ترانزیتی دولت برای تجارت با روسیه/ اولویت حل مناقشه ترانزیت مرز آستارا – آذربایجان» اشاره شد که یکی از دلایل محدود بودن حجم صادرات ایران به روسیه در مقایسه با ظرفیت بالقوه دو کشور به ضعیف بودن زیرساخت‌های ترانزیتی دو کشور به خصوص در ایران برمی‌گردد.
در حال حاضر مسیر انتخاب شده برای صادرات به روسیه، مسیر سنتی آستارا و از طریق کشور ثالث آذربایجان و مرز خشکی است (تصویر 1). این مسیر زمینی مشکلات متعددی را پیش روی صادرکنندگان ایرانی قرارداده است که این مشکلات تحت تاثیر «سنگ‌اندازی‌های گمرک کشور آذربایجان» و دوم «محدود بودن ظرفیت ترانزیت مرز آستارا و پل آستاراچای» ایجاد شده و باعث تحمیل هزینه و زمانبر شدن صادرات به روسیه شده است.
تصویر 1
در نتیجه دولت سیزدهم می‌تواند علاوه بر حل مناقشات ترانزیتی با آذربایجان و افزایش ظرفیت صادرات از مرز زمینی آستارا، ظرفیت مسیرهای «ریلی» و «دریایی» را نیز برای توسعه تجارت با طرف روسی احیا کند.
در این گزارش به گزینه‌های روی میز ایران برای افزایش تعاملات اقتصادی از مسیر «حمل و نقل ریلی» با روس‌ها پرداخته میشود.
*محور قزوین-رشت-آستارا تنها گسستگی کریدور ریلی شمال به جنوب در ایران
یکی از موضوعات اصلی در حمل و نقل میان دو کشور ایران و روسیه مربوط به فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب است (تصویر 2). این مسیر قرار است حمل و نقل کالا از اروپا از طریق خاک روسیه و ایران به آسیای جنوبی و جنوب شرقی و بالعکس را تامین کند.
در سال 2000 میلادی با برگزاری دومین کنفرانس حمل‌و‌نقل بین‌المللی اروپا-آسیا در سن‌پترزبورگ روسیه، کریدور حمل‌و‌نقل شمال-جنوب (نوستراگ) که شمال اروپا را از طریق روسیه – دریای خزر (آذربایجان) – ایران – خلیج فارس به دریای عمان و شبه قاره هند متصل می‌کند مورد توافق سه کشور ایران، روسیه و هند قرار گرفت.
در تصویر 2 مسیر قرمز رنگ، کریدور شمال- جنوب بر پایه حمل و نقل ترکیبی بوده و مسیر آبی رنگ، مسیر سنتی تجارت اروپا- آسیا بر پایه حمل و نقل دریایی است.
تصویر 2
کریدور شمال-جنوب در ایران به صورت ریلی تعریف شده است اما در مسیر ریلی تعریف شده در ایران، در محور قزوین – رشت – آستارا گسستگی وجود دارد و خط ریلی آن ایجاد و تکمیل نشده است (تصویر 3).
بدین ترتیب احداث و تکمیل راه‌آهن قزوین – رشت – انزلی – آستارا به عنوان یکی از پروژه‌های مهم راه‌آهن می‌تواند گسستگی کریدور شمال –جنوب را از بین برده و امکان حمل و نقل تماما ریلی کالا از ایران به روسیه را فراهم کند.
تصویر 3
بر اساس توافقات انجام شده تا زمان تکمیل شدن مسیر ریلی در ایران در کریدور شمال-جنوب، ترانزیت بار به صورت ترکیبی توسط شرکت ترکیب حمل و نقل در این کریدور انجام خواهد گرفت. به این ترتیب بار پس از رسیدن به بندرعباس با حمل و نقل ریلی تا رشت منتقل شده و از رشت تا آستارای ایران با کامیون حمل و سپس از طریق ریل به مقاصد مورد نظر ارسال میشود..
* توسعه صادرات به روسیه با تکمیل خط‌آهن قزوین-رشت-آستارا
رفع گسستگی‌های ریلی در کریدور شمال-جنوب در ایران در محور قزوین – رشت – آستارا علاوه بر اینکه با فعال کردن مسیر ترانزیت از هند به اروپا مزایای اقتصادی فراوانی را نیز برای کشور به همراه دارد، مسیر ترانزیت تماما ریلی کالاهای ایرانی به روسیه را نیز تسهیل می‌کند.
در این‌باره امین اعظمی، کارشناس مسائل روسیه با اشاره به تاثیر تکمیل خط ریلی قزوین- رشت- آستارا در توسعه تجارت ایران و روسیه می‌گوید: «در حال حاضر بیش از 55 درصد از صادرات کالاهای ایرانی از مسیر زمینی مرز آستارا انجام میشود و سهم صادرات از مسیر «ریلی» کم است. با تکمیل پروژه خط آهن قزوین-رشت-آستارا می‌توان ظرفیت صادرات به روسیه از طریق حمل و نقل ریلی را افزایش داد».
وی اظهار داشت: «با توجه به تفاوتهای ماهوی ترانزیت ریلی با جاده‌ای، صادرات کالاهای ایران به روسیه از مسیر راه‌آهن امکان سنگ‌اندازی‌های آذربایجان را نیز کاهش می‌دهد. زیرا در ترانزیت از مسیر زمینی آستارا، گمرک آذربایجان اقدام به شکستن پلمب کانتینرها، تخلیه محصولات و سگ‌گردانی بر روی کالاها می‌کند که عمل مذکور در کنار هزینه‌بر و وقت‌گیر بودن، افت کیفیت و فاسد شدن محصولات را به دنبال دارد که این موضوع در ترانزیت ریلی اتفاق نخواهد افتاد یا شدت آن کاهش می‌یابد».
*پروژه خط‌آهن قزوین-رشت-آستارا در چه وضعیتی است؟
بنابراین گزارش خط آهن قزوین – رشت – انزلی – آستارا، از ایستگاه رشت به دو شاخه رشت – انزلی به طول ۴۰ کیلومتر و رشت – آستارا به طول ۱۷۰ کیلومتر تقسیم میشود. در حال حاضر قطعه قزوین – رشت اجرا شده ولی تکمیل قطعه رشت – انزلی و آستارا در حال پیگیری است تا بنادر گیلان به شبکه ریلی کشور متصل و کریدور شمال – جنوب تکمیل شود.
آخرین خبر درباره وضعیت پروژه رشت-انزلی-آستارا مربوط به 24 تیرماه سال جاری است که در محمدباقر نوبخت، رئیس سابق سازمان برنامه و بودجه با اشاره به انعقاد قرارداد احداث این خط‌آهن با قرارگاه خاتم‌الانبیا گفته بود: «قرارگاه خاتم در اجرای این طرح مشارکت خواهد کرد. متاسفانه جمهوری آذربایجان به دلیل محدودیت‌های ناشی از اعمال تحریم‌ها از اجرای این طرح سرباز زده است و قرارداد اجرای طرح خط آهن رشت – آستارا با قرارگاه خاتم به ارزش ۲ میلیارد دلار نهایی و امضا میشود».
به اعتقاد کارشناسان تکمیل خط ریلی قزوین-رشت-انزلی-آستارا می‌تواند نقطه آغازی بر توسعه تعاملات تجاری دو کشور ایران و روسیه باشد، حال باید منتظر ماند و دید که دولت سیزدهم تا چه حد بر تکمیل این پروژه و گشایش ترانزیتی در روابط ایران و روسیه مصمم بوده و چه کارنامه‌ای از خود به جای خواهد گذاشت.
نظرات بسته شده است.