چابهار، مسیر جدید توسعه برای تاجیکستان

تاجیکستان سال هاست که خواستار استفاده از بندر چابهار برای ارتباط با بازارهای خارجی است و با مسدود شدن راه نقل و انتقالات این کشور از طریق ترکمنستان و همچنین به صرفه و امن نبودن مسیرهای دیگر همچون افغانستان، نیاز دوشنبه به تردد از طریق بندر چابهار بیش از پیش افزایش یافته است.

بندر چابهار – واقع در جنوب شرق ایران – در آینده نه چندان دور به مکان مهمی برای انتقال بارهای تاجیکستان به بازارهای خارجی تبدیل خواهد شد. دوشنبه سال‌ها است که خواسته خود را برای بهره برداری از این بندر مطرح می‌کند و در سفر اخیر رئیس جمهوری اسلامی ایران به تاجیکستان که روز ۱۵ ژوئن (۱۵ خرداد) نجام شد نیز در این باره صحبت شده است.

به گفته کارشناسان، بندر چابهار می‌تواند راهی ارزان برای انتقال بار تاجیکستان باشد. ولی مشکلی که در این زمینه وجود دارد، عبور ماشین‌های باربری است که باید از ترکمنستان بگذرند تا به ایران برسند.

عشق‌آباد از ماه آگوست سال گذشته دو بار با تصمیمات یک جانبه خود، راه ماشین و قطارهای باربری تاجیکستان را سد کرد و تاکنون این راه برای ماشین‌های تاجیکستان بسته است. پس از آن برخی شرکت‌های باربری راه خود را تغییر داده و بارهای خود را توسط قزاقستان و دریای خزر تا آذربایجان و برخی دیگر توسط افغانستان، به ایران رساندند.

به گفته رانندگانی که در این مسیر فعالیت دارند، راه قزاقستان در مقایسه با ترکمنستان بسیار طولانی و راه افغانستان نیز پر خطر است.

به گفته رئیس شرکت باربری گلوبال تاجیکستان، پس از بسته شدن مسیرها توسط ترکمنستان، حجم انتقال بارها کمتر و ارزش آنها به دلیل طولانی شدن راه دو برابر گران شده است. این ماشین‌ها پیشتر یک بار در ماه فعالیت داشتند که در حال حاضر به دو بار در سال کاهش یافته است.

یک متخصص وسایل نقلیه تاجیکی می‌گوید که استفاده از بندر چابهار در حوزه توافقنامه‌های همکاری تاجیکستان و ایران صورت خواهد گرفت.

به گفته یکی از رسانه‌های محلی تاجیکستان، فعالیت ساخت ایستگاه‌های ویژه برای خودروهای باربری تاجیکستان در چهار مرحله انجام می‌شود و در حال حاضر با سرعت جریان دارد و به احتمال زیاد طی چند سال آینده به بهره برداری برسند.

به گفته این رسانه، اگر بخواهیم از راه‌های ترکمنستان عبور نکنیم باید از طریق شهر قندوز به مزار شریف رفته و از آنجا به اندخوی، هرات و بعد به مشهد و از آنجا به سمت چابهار برویم. این کوتاه‌ترین راه است که حدود ۲ هزار کیلومتر مسافت آن است.

زمانی که ترکمنستان مسیر خود را بر روی خودرو و قطارها بست، دوشنبه پیشنهاد عبور از هرات و افغانستان را مطرح کرد اما به دلیل نبود امنیت در این مسیر، استفاده از آن لغو شد.

«علی مأموری» یک کارشناس ایرانی امور خاور میانه می‌گوید، استفاده از بندر چابهار برای پیشرفت اقتصاد و تجارت خارجی تاجیکستان کمک بزرگی خواهد بود.

این تحلیلگر به رسانه محلی تاجیکستان گفت، «بندر چابهار توسط دریای عمان به دریای عرب، سرخ، به جنوب اروپا و آفریقا و مناطق غربی متصل می‌شود. این راه می‌تواند برای تاجیکستان و دیگر همسایگانش امکانات خوبی فراهم کند و ایران نیز از نظر اقتصادی سود می‌برد.

ماموری افزود: «راه چابهار جایگزین خوبی برای تاجیکستان است که از وابستگی آن از مسیرهای محدود با کشورهای دیگر می می‌کاهد»

بندر چابهار بخش مهمی برای نقل و انتقالات شمال و جنوب است که سال ۲۰۰۰ میلادی از سوی روسیه، هند و ایران به امضا رسید.

به گفته این رسانه، ترکمنستان نیز می‌توانست در این طرح نقش مهمی بازی کند، اما رفتار این کشور نسبت به این بندر غیر قابل پیش بینی است. سال ۲۰۱۷ حجم بارهای انتقال یافته از این مسیر ۲۷ هزار تن و سال ۲۰۱۸ نیز به ۲۸۷ هزار تن رسیده است، بر اساس برآوردها، امسال این آمار به ۶۰۰ هزار تن نیز افزایش می‌یابد.

در صورت استفاده تاجیکستان از این بندر به عنوان راهی جایگزین، نقل و انتقالات بار این کشور به بازارهای خارجی افزایش می‌یابد اما زمان عملی شدن آن مشخص نیست.

به گفته کارشناسان بندر چابهار در آینده‌ای نه چندان دور، قطب بزرگ اقتصاد کشور می‌شود. اتصال مستقیم به آب‌های آزاد و قرار داشتن در خارج از خلیج فارس آسیب پذیری این منطقه را در مواقع بروز بحران کاهش می‌دهد. از سوی دیگر موقعیت راهبردی این بندر باعث شده که یک گذرگاه ارتباطی بین کشورهای آسیای میانه و سایر کشورهای جهان باشد.

اردیبهشت ماه امسال آلیس ویلز، معاون وزیر خارجه امریکا در جنوب آسیا ضمن تایید عدم قرارگیری بندر چابهار در لیست تحریم‌های آمریکا، از اهمیت این بندر برای کشورهایی نظیر افغانستان و هند پرده برداشت. ویلز معتقد است این بندر می‌تواند راهی برای تجارت میلیون دلاری افغانستان باشد که همزمان با پایان وابستگی این کشور به بندر کراچی پاکستان است. هر چند آمریکا عدم تحریم چابهار را به دلیل کمک به کشورهایی مانند افغانستان مطرح می‌کند، اما دسترسی آسان هند از طریق چابهار به آسیای میانه‌، مهم‌ترین دلیلی است که آمریکایی‌ها را به فکر عدم تحریم این بندر و البته افزایش نفوذ هند در زمانی که چین مشغول مذاکره برای جنگ تجاری است، انداخت.