رقابت پنهان قدرت های منطقه ای و جهانی در 11 بندر دریای عمان، دریای سرخ و خلیج فارس؛ جنگ بنادر

با وجود حادثه تروریستی در چابهار دیروز کلنگ احداث یک طرح سرمایه گذاری در این بندر زده شد. با این حال به نظر می رسد این منطقه وارد یک رقابت سیاسی و اقتصادی در حوزه منطقه ای و جهانی شده است.

به گزارش سی نیوز و به نقل از روزنامه همشهری، فعالان اقتصادی از چندین دهه پیش به اهمیت سیاسی و اقتصادی چابهار پی بردند. با این حال فقط چند سالی است که چابهار بر سر زبان ها افتاده است، چابهار که بنا به دلایل سیاسی از تحریم های اقتصادی آمریکا مصون مانده در سال های اخیر از منظر اقتصادی و روابط تجاری با کشورهای همسایه دور و نزدیک برای ایران اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است. یکی از حلقه های ارتباطی کریدور شمال – جنوب خط ایران است، آمریکا در زمان اعمال تحریم های یکجانبه علیه ایران، به دلیل اینکه در تلاش است مسیر ورود کالا و تجارت را به مسیر افغانستان تسهیل کند چابهار را از تحریم ها مستثنی کرد.

چابهار یک بندر اقیانوسی در کرانه دریای مکران و اقیانوس هند است که لنگرگاه آن قابلیت پهلوگیری کشتی های اقیانوس پیما را دارد و از مناطق آزاد بازرگانی ایران است. ایران در مسیر چابهار به بازارهای شرق آسیا، آسیای میانه، قفقاز و جنوب آفریقا دسترسی دارد. بندر چابهار برای هند، افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه هم اهمیت ویژه اقتصادی دارد. زیرا با توسعه بندر چابهار حجم ترانزیت و حمل ونقل کالا در کشورهای شرق آسیا به سمت این کشورها و از جمله اروپا افزایش خواهد یافت و این موضوع رونق اقتصادی زیادی را در پی دارد. به طوری که بسیاری از کارشناسان حمل ونقل بر این باورند، چنانچه ایران به بحث ترانزیت کالا از طریق کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب توجه کند می تواند درآمدی حتی سرشارتر از پول نفت به دست بیاورد.

بمب گذاری و تشدید رقابت های تجاری

از نظر اقتصادی بندر چابهار رقبای سرسختی دارد که از سال های پیش در مسیر توسعه حرکت کرده اند و اکنون چندین برابر بندر چابهار کالا پذیرش می کنند. چابهار، گوادر، دبی و بنادر تنگه باب المندب، بنادری هستند که سرنوشت اقتصاد خاور میانه و بخشی از تجارت جهانی را در آینده تعیین می کنند.

در ابتدای دهه هشتاد بندر گوادر در پاکستان که خواهرخوانده بندر چابهار به فاصله نود کیلومتری از چابهار قرار دارد با سرمایه گذاری چینی ها و حتی حمایت آمریکا از طریق سرمایه گذاری در شهر چمن پاکستان برای احداث جاده ترانزیتی توسعه پیدا کرد. همان زمان کارشناسان داخلی بارها نسبت به تامین منابع مالی برای توسعه بندر چابهار جهت در اختیار گرفتن سهمی از بازار حمل ونقل هشدار دادند. اما قبل از توسعه این بنادر، امارات از طریق توسعه بندر جبل علی بخش زیادی از تجارت به منطقه را در اختیار خود گرفت و حتی بسیاری از کالاهایی که اکنون وارد ایران می شود از طریق همین بندر و از طریق لنج های محلی تحت عنوان فیدر وارد ایران می شود. اکنون با یک تاخیر طولانی، ایران قرار است از طریق سرمایه گذاری شرکای هندی، این بندر را توسعه دهد تا مسیر تجارت شرق و غرب از طریق این بندر هموار شود.

به زعم کارشناسان، با توجه به موقیعت جغرافیایی و نزدیک بودن این بندر به کریدور شمال-جنوب و آب های اقیانوس هند مسیر حمل کالا از کشورهای شرق آسیا از طریق این بندر به کشورهای آسیای میانه و غرب سریع تر و ارزان تر خواهد بود. به این ترتیب این بندر در صورت توسعه قادر خواهد بود بخش زیادی از کالاهای منطقه که هم اکنون از طریق جبل علی جابجا می شود را جذب خود کند و وارد یک رقابت سخت با این بندر شود که سالانه میلیاردها دلار از محل ترانزیت کالا به دست می آورد.

با این توضیحات بدیهی است تولید یک رقیب جدید در ترانزیت کالا در منطقه با چالش هایی مواجه خواهد بود. در چنین شرایطی اصلی ترین نیاز این منطقه آزاد، امنیت است و هر نوع تنش در این منطقه می تواند اقتصاد آن را با مخاطره مواجه کند. از این منظر برخی گمانه زنی ها حاکی از آن است که بمب گذاری در چابهار ناشی از رقابت های سیاسی و اقتصادی برای کاهش امنیت در این منطقه بوده است. چنانچه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه هم انفجار چابهار را به تروریست هایی نسبت داد که مورد حمایت خارجی ها هستند و در پیامی توئیتری افشا کرد در سال 2010 سرویس های امنیتی ما افراط گرایانی را که از امارات می آمدند ردیابی و بازداشت کردند.

احمدعلی موهبتی، استاندار سیستان و بلوچستان هم به ایسنا گفت؛ دسترسی به اقیانوس فرصت بسیار طلایی است که بسیاری از کشورها حتی آرزوی داشتن 10 کیلومتر از آن را دارند، در حالی که این استان نزدیک به 400 کیلومتر ساحل دارد.

تاخیر در توسعه چابهار

اگرچه طرح توسعه بندر چابهار به چندین دهه قبل بازمی گردد، اما از ابتدای دهه هشتاد، با افزایش حجم صادرات کشورهای شرق آسیا و توسعه کریدور شرق-غرب، ماجرای توسعه بندر چابهار بیشتر جدی گرفته شد. اما بنا به دلایل مختلفی مراحل توسعه این بندر به کندی انجام شد و حتی هم اکنون هم این بندر به دلیل فقدان زیرساخت های مناسب قادر به رقابت با سایر بنادر منطقه نیست. دلیل تاخیر در توسعه بندر چابهار از یک طرف به کمبود پول و تخصیص نیافتن اعتبارات لازم برای توسعه بندر و از سوی دیگر، توسعه نیافتن سایر زیرساخت های حمل ونقل در کل کشور بازمی گردد. با این حال، برخی منتقدان معتقدند اصلی ترین مشکل توسعه نیافتن چابهار مشکلات سیاسی است. زیرا توسعه این بندر نیازمند مشارکت سرمایه گذاران خارجی و همین طور بخش خصوصی است. اما برخی گروه های قدرت که دروازه های ورودی و خروجی کشور را در اختیار دارند به مشارکت شرکای خارجی تمایلی ندارند و در مورد مشارکت سرمایه گذاران و حتی اپراتورهای خارجی ایران هم محدودیت ایجاد می کنند.

در چنین شرایطی این امیدواری ایجاد شده که با مشارکت هندی ها توسعه فاز یک و دو این بندر سرعت بیشتری بگیرد. بر همین اساس، دیروز هم یک روز بعد از حادثه تروریستی عملیات اجرایی سه طرح سرمایه گذاری در چابهار آغاز شد. این طرح های سرمایه گذاری با مبلغ 1700 میلیارد ریال در بندر شهید بهشتی چابهار آغاز شد که زمینه اشتغال مستقیم 100 نفر را ایجاد می کند.